Własność intelektualna w firmie – najważniejsze informacje

Wiedza i innowacje to fundamenty współczesnego biznesu. Jednym z najważniejszych aktywów przedsiębiorstw jest wobec tego własność intelektualna. Co to dokładnie znaczy, jak należy ją chronić i jednocześnie nie naruszać praw innych podmiotów? Poznaj najważniejsze aspekty własności intelektualnej w kontekście prowadzenia działalności gospodarczej: od jej rodzajów i znaczenia przez procedury ochrony aż po strategie zarządzania i przyszłe trendy.

Rodzaje własności intelektualnej

Własność intelektualna to bardzo szerokie pojęcie odnoszące się do różnorodnych przejawów pracy człowieka o twórczym charakterze. I to niezależnie od tego, jaką formę przyjmują czy na jakim nośniku są utrwalone. W zależności od ich charakteru wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje praw własności intelektualnej – własność przemysłową i prawa autorskie – oraz wiele odrębnych grup.

Własność przemysłowa to odrębna, szeroka kategoria obejmująca dobra intelektualne wykorzystywane na potrzeby działalności gospodarczych (nie tylko tych reprezentujących przemysł). W ramy własności przemysłowej zaliczamy między innymi:

• wynalazki, czyli nowatorskie rozwiązania techniczne, które posiadają poziom wynalazczy (nie wynikają ze stanu już istniejącej techniki) i nadają się do przemysłowego stosowania. Patent daje wynalazcy wyłączne prawo do korzystania z wynalazku przez określony czas;
• wzory przemysłowe – dotyczą wyglądu całego produktu lub jego części, wynikającego z cech linii, konturów, kształtów, opakowania, kolorystyki, faktury lub materiału wyrobu czy jego ornamentacji;
• wzory użytkowe – obejmują rozwiązania techniczne dotyczące budowy, kształtu czy zestawienia utrwalonego przedmiotu;
• znaki towarowe – to oznaczenia służące do odróżniania towarów lub usług jednego przedsiębiorstwa od towarów lub usług innego przedsiębiorstwa. Mogą to być słowa, logo, symbole, a nawet dźwięki czy zapachy;
• oznaczenia geograficzne – wskazują na pochodzenie towaru z określonego regionu lub miejscowości, gdy jego jakość i renoma powiązane są z tym pochodzeniem.

Jak widzisz, niemal ze wszystkich stron otacza nas różnego typu własność intelektualna. Przykłady utworów i rozwiązań, które wchodzą w jej skład, obejmują zarówno sferę przemysłową i gospodarczą, jak i artystyczną, bez względu na ich wartość.

Każdy z tych rodzajów własności intelektualnej podlega ochronie na mocy odpowiednich przepisów prawa. W Polsce podstawowym aktem prawnym regulującym tę materię jest ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawa Prawo własności przemysłowej.

Znaczenie ochrony własności intelektualnej

Z perspektywy współczesnych przedsiębiorstw, niezależnie od ich wielkości czy branży, w której działają, ochrona należącej do nich własności intelektualnej może mieć naprawdę fundamentalne znaczenie. Dlaczego jest to tak istotne?

Oczywiście ochrona własności intelektualnej to nie tylko korzyści dla konkretnej firmy. Z szerszej perspektywy efektywny system ochrony praw własności intelektualnej przyczynia się do rozwoju gospodarczego, stymulując innowacyjność i kreatywność.

Procedury rejestracji i ochrony twórczych efektów działalności

Aby korzystać w pełni z ochrony oferowanej przez system prawny, konieczne może być podjęcie określonych kroków. Te natomiast zależą przede wszystkim od tego, czym jest przedmiot własności intelektualnej.

1. Prawa autorskie powstają automatycznie w momencie stworzenia utworu, bez konieczności rejestracji. Pamiętaj, że o ile autorskie prawa osobiste (odnoszące się do niemajątkowej więzi autora z utworem) są niezbywalne i nieograniczone czasowo, autorskie prawa majątkowe mogą być przeniesione i są aktualne przez 70 lat od śmierci autora lub daty rozpowszechnienia utworu.
2. Wynalazki – zgłoszenie patentowe składa się w Urzędzie Patentowym RP, co pozwala na przeprowadzenie analizy formalnej i merytorycznej. Jeśli wynalazek spełnia kryteria, w szczególności dotyczące poziomu wynalazczego, możliwości zastosowania i innowacyjności, urząd udziela patentu, a ochrona patentowa trwa 20 lat od daty zgłoszenia wynalazku.
3. Znaki towarowe i wzory przemysłowe – ich rejestracji również dokonuje się w Urzędzie Patentowym. Po pozytywnej weryfikacji znak jest rejestrowany i otrzymuje ochronę na 10 lat, a wzór przemysłowy na 25 lat.

Pamiętaj jednak, że:

• patenty lub prawa ochronne są udzielane warunkowo – aby weszły w życie, konieczne jest dokonanie opłaty za pierwszy okres ochrony. Następnie należy uiszczać opłaty za kolejne okresy ochrony;
• patenty, znaki towarowe i przemysłowe zarejestrowane w Urzędzie Patentowym RP obowiązują na terytorium Polski;
• jeśli chcesz zapewnić ochronę wynalazku na szczeblu europejskim, możesz skorzystać z rejestracji w Europejskim Urzędzie Patentowym. Wiąże się to jednak z obowiązkiem zatwierdzenia go przez urząd patentowy każdego kraju, w którym chcesz korzystać z ochrony. 

Profesjonalne podejście do rejestracji i ochrony własności intelektualnej często wymaga wsparcia specjalistów – rzeczników patentowych czy prawników specjalizujących się w prawie własności intelektualnej.

Wykorzystanie własności intelektualnej w biznesie

Własność intelektualna może być potężnym narzędziem w rękach przedsiębiorców, jeśli tylko jest odpowiednio wykorzystywana. Oto kilka obszarów, w których własność intelektualna przynosi korzyści.

1. Budowanie marki – znaki towarowe i wzory przemysłowe pomagają w tworzeniu rozpoznawalnej marki. Silna marka buduje zaufanie klientów i lojalność wobec produktów firmy.
2. Zarabianie poprzez licencjonowanie – udzielanie licencji na korzystanie z patentów, znaków towarowych czy praw autorskich może być źródłem znaczących przychodów. Przykładowo, firma technologiczna może licencjonować swoje patenty innym producentom, a właściciel praw do utworu muzycznego może odpłatnie pozwalać innym na jego wykorzystanie.
3. Franchising – coraz większą popularnością cieszą się modele biznesowe oparte na franczyzie. Wykorzystują własność intelektualną (znaki towarowe, know-how) do ekspansji biznesu.
4. Zabezpieczenie pozycji rynkowej – patenty i prawa ochronne pozwolą Ci uzyskać wyłączność na korzystanie z innowacyjnych rozwiązań. Pozwala to na utrzymanie przewagi konkurencyjnej przez określony czas.
5. Współpraca i partnerstwa – własność intelektualna może być podstawą do nawiązywania strategicznych partnerstw. Przykładowo, firmy mogą łączyć swoje patenty w celu stworzenia nowych, innowacyjnych produktów.
6. Ochrona przed konkurencją – rejestracja znaków towarowych czy wzorów przemysłowych zapobiega ich wykorzystaniu przez konkurencję. Patenty uniemożliwiają rynkowym rywalom korzystanie z chronionych rozwiązań bez Twojej zgody.
7. Kreowanie wizerunku innowacyjnej firmy – posiadanie znaczącej liczby patentów czy innowacyjnych rozwiązań buduje reputację firmy jako lidera w swojej dziedzinie.
8. Zarządzanie ryzykiem – odpowiednia ochrona własności intelektualnej minimalizuje ryzyko naruszeń ze strony konkurencji, takich jak kradzież własności intelektualnej. Pozwala też na szybką reakcję w przypadku wykrycia nieprawidłowości.

Lista firm, które czerpią olbrzymie zyski z umiejętnej ochrony własności intelektualnej, jest bardzo długa. Doskonałym przykładem jest Apple. Technologiczny potentat chroni nie tylko znaki towarowe, w tym logo, ale także charakterystyczny design swoich produktów. Z kolei firmy farmaceutyczne intensywnie wykorzystują system patentowy, aby chronić najbardziej innowacyjne leki.

Efektywne wykorzystanie własności intelektualnej wymaga strategicznego podejścia. Firmy powinny nie tylko dbać o ochronę swoich praw, ale także aktywnie szukać sposobów na ich monetyzację i wykorzystanie w budowaniu przewagi rynkowej.

Przykłady naruszeń praw własności intelektualnej

Naruszenia praw własności intelektualnej są niestety powszechnym zjawiskiem, które może przybierać różne formy. Oto kilka przykładów takich naruszeń:

• podróbki i piractwo – produkcja i sprzedaż towarów imitujących znane marki jest bardzo rozpowszechniona. Oczywiście szczególnie zagrożona jest własność intelektualna w sieci, gdzie może odbywać się nielegalne kopiowanie i dystrybucja utworów chronionych prawem autorskim, np. filmów, baz danych czy oprogramowania;
• naruszenia patentowe – obejmują wykorzystywanie opatentowanej technologii bez zgody właściciela patentu. Bywa, że skala jest bardzo duża. Doskonałym przykładem są spory pomiędzy Apple i Samsungiem, a więc dwoma potentatami rynku technologicznym¹;
• plagiat – to kolejne rozpowszechnione zjawisko znane od wieków. Polega na przywłaszczeniu cudzego utworu lub jego części i przedstawianiu jako własnego. Dotyczy nie tylko literatury, muzyki czy sztuki, ale chociażby kodu źródłowego programów komputerowych;
• cybersquatting (rejestracja domen kojarzonych ze znanymi markami) – naruszenia mogą dotyczyć również działań wykorzystujących siłę skojarzeń, np. rejestrowanie nazw domen internetowych zawierających znaki towarowe innych firm w celu ich późniejszej odsprzedaży po zdecydowanie wyższej cenie.

Oprócz tego można spotkać się również z wieloma innymi nielegalnymi praktykami. W odniesieniu do znaków towarowych może być to używanie znaków towarowych łudząco podobnych do już istniejących w celu wprowadzenia konsumentów w błąd: na przykład oznaczanie produktów niskiej jakości logiem przypominającym znaną markę. Naruszeniem własności intelektualnej będzie również kopiowanie charakterystycznego wyglądu produktów chronionych jako wzory przemysłowe czy kradzież tajemnic handlowych.

Zwróć uwagę, że nie tylko definicja własności intelektualnej jest szeroka. Podobnie wygląda to w przypadku rezerwuaru naruszeń, które nie zawsze są rezultatem celowego działania. Niekiedy mogą wynikać z braku świadomości dotyczącej ochrony wzorów czy znaków. Rozpowszechnione jest również wykorzystywanie cudzych zdjęć, grafik czy artykułów np. w mediach społecznościowych lub reklamach bez posiadania zgody autora lub stosownej licencji.

Oczywiście naruszenia własności intelektualnej mogą wiązać się z poważnymi konsekwencjami prawnymi i finansowymi. Firmy, których prawa zostały naruszone, mogą dochodzić swoich roszczeń na drodze sądowej, żądając nie tylko zaprzestania naruszeń, ale także odszkodowania.

Strategie zarządzania własnością intelektualną

Kluczowe jest zarówno chronienie własnej własności intelektualnej, jak i dbanie o to, by nie naruszać praw innych podmiotów. Wymaga to staranności w procesie tworzenia nowych produktów, usług czy materiałów marketingowych, a także odpowiedniego monitorowania rynku pod kątem potencjalnych naruszeń.

Efektywne zarządzanie własnością intelektualną jest ważnym elementem strategii biznesowej nowoczesnych przedsiębiorstw. W jej tworzeniu może pomóc Ci kilka działań.

Porady prawne dotyczące własności intelektualnej

Zrozumienie podstawowych aspektów prawnych związanych z własnością intelektualną jest na dobrą sprawę obowiązkiem każdego przedsiębiorcy. Zwróć uwagę, aby czerpać wiedzę z wiarygodnych źródeł i konsultować się z ekspertami. Poniżej znajdziesz kilka uniwersalnych rad, które pozwolą Ci ograniczyć ryzyko.

Jednocześnie pamiętaj, że prawo własności intelektualnej jest złożone i może różnić się w poszczególnych krajach. W przypadku działalności międzynarodowej warto więc konsultować się z lokalnymi ekspertami. 

Przyszłość ochrony praw z tytułu twórczości intelektualnej

Skuteczna ochrona własności intelektualnej bez wątpienia staje się coraz bardziej wymagającym zadaniem. Pojawiają się też zupełnie nowe obszary, które mogą wiązać się z powstawaniem naruszeń. Jednym z nich jest sztuczna inteligencja. Kwestia autorstwa i praw do utworów czy wzorów stworzonych przez AI już teraz wymaga tworzenia nowych regulacji prawnych i wypracowania odpowiednich procedur. Zwłaszcza że wykorzystywane na szeroką algorytmy bazują na utworach stworzonych przez ludzi. 

Przyszłość w tym obszarze będzie więc wymagała elastycznego podejścia i ciągłego dostosowywania się do zmieniającego się oblicza świata technologii i biznesu. Również z perspektywy przedsiębiorców oznacza to konieczność ciągłego śledzenia zmian w prawie i praktyce ochrony własności intelektualnej. Firmy, które będą potrafiły szybko adaptować się do nowych realiów i kreatywnie wykorzystywać nowe możliwości ochrony swojej własności intelektualnej, zyskają przewagę nad konkurentami.
 

¹ https://www.law.uci.edu/centers/korea-law-center/news/klc-samsung-apple.pdf