Umowa o dzieło – na czym polega?

Umowa o dzieło to jedna z dostępnych możliwości uregulowania stosunku łączącego zamawiającego i wykonawcę określonego dzieła. Taki wybór może okazać się korzystny dla obu stron, jednak zwróć uwagę, że nie każda czynność może być przedmiotem tego typu umowy.

Czym jest umowa o dzieło – najważniejsze informacje

Umowa o dzieło to – podobnie jak umowa zlecenie – umowa cywilnoprawna, którą regulują przepisy Kodeksu cywilnego. Art. 672 wskazuje, że poprzez zawarcie umowy tego typu przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania dzieła, a zamawiający do zapłaty za nie wynagrodzenia. Co ważne: art. 638 określa, że do takiego dzieła zastosowanie mają przepisy o rękojmi. Wykonawca ponosi wobec tego odpowiedzialność za jakość realizowanej pracy, co wskazuje na szczególny charakter tej umowy.

Z pewnością nie jest to jednak rozwiązanie dla wszystkich i nie zawsze można w ten sposób zastąpić inne typy umów. Kiedy dobrym rozwiązaniem okaże się umowa o dzieło?

Umowy cywilnoprawne są często alternatywą dla umowy o pracę. Z perspektywy pracodawcy oznaczają zdecydowanie mniej formalności i niższe koszty. Pracownicy mogą doceniać przede wszystkim większą elastyczność, a w określonych przypadkach także spore korzyści finansowe – w tym kontekście najbardziej atrakcyjna jest właśnie umowa o dzieło. Składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, które są potrącane w przypadku umowy o pracę czy zlecenia, w przypadku tej formy nie są pobierane. Jednak wybór umowy nigdy nie może służyć obejściu przepisów. Konkretny jej typ zawsze musi odzwierciedlać warunki zatrudnienia.

Czym się charakteryzuje umowa o dzieło? 

Decydującą rolę odgrywa w niej przedmiot umowy, czyli dzieło, które może przybrać zarówno formę materialną, jak i niematerialną. Może to być więc np. przygotowanie przez stolarza mebli kuchennych, uszycie przez krawcową sukni, ale również napisanie przez programistę aplikacji mobilnej czy wykonanie projektu graficznego przez grafika komputerowego. Istotny jest rezultat prac, do którego osiągnięcia zobowiązuje się wykonawca. 

Zupełnie inaczej wygląda to np. w kontekście zleceniobiorców związanych umową zleceniem. W takiej sytuacji przedmiotem umowy jest dokonanie określonej czynności na rzecz zleceniodawcy, jednak sam rezultat tej pracy nie jest kluczowy. Zwykle nie jest też tak jednoznaczny jak w przypadku umowy o dzieło.

Którą umowę cywilnoprawną wybrać?

Kiedy zasadniczym celem jest wykonywanie określonej pracy, a nie wytworzenie konkretnego dzieła, zastosowanie będzie miała umowa zlecenie. Z kolei umowa o dzieło sprawdzi się w sytuacji, w której chodzi nie o sam proces, ale wytworzenie konkretnego dzieła posiadającego pewne unikalne cechy. 

Przykładowo: jeżeli chcesz zatrudnić kogoś do roznoszenia ulotek, najodpowiedniejszą formą zatrudnienia będzie umowa zlecenie. Jeżeli chcesz zlecić grafikowi stworzenie logo, wybierz umowę o dzieło.

Rozliczanie umowy o dzieło

Umowa o dzieło jest chętnie wybierana przede wszystkim ze względu na najniższe koszty, z jakimi się wiąże, co doceni zarówno przedsiębiorca zlecający wykonanie dzieła, jak i jego wykonawca. Wynagrodzenie netto, które trafi na jego konto, będzie wyższe niż w przypadku takich samych kwot rozliczanych w ramach umowy o pracę czy zlecenia. Warto mieć świadomość, że również w przypadku tego drugiego typu umów zleceniobiorca podlega ubezpieczeniu społecznemu i zdrowotnemu, a zleceniodawca powinien zgłosić go do ZUS w ciągu 7 dni od dnia podpisania umowy.

Jakie koszty wpływające na wysokość wynagrodzenia należy uwzględnić, kiedy zawierana jest umowa o dzieło? Podatek dochodowy należy odprowadzić, jeżeli jako przedsiębiorca zawierasz z wykonawcą umowę o dzieło i występujesz również w roli płatnika. Od lipca 2022 roku stawka zaliczki na podatek dochodowy wynosi 12%, jeżeli dochody nie przekraczają 120 000 zł. Wykonawca ma również możliwość złożenia oświadczenia o zastosowaniu stawki w wysokości 32%.

Przy obliczaniu wysokości wynagrodzenia należy także wziąć pod uwagę koszty uzyskania przychodu, które wynoszą 20% lub 50% (w przypadku utworów chronionych prawami autorskimi, o ile dojdzie do przekazania majątkowych praw autorskich).

Zaliczki na podatek powinny zostać uregulowane do 20. dnia miesiąca następującego po tym, w którym został osiągnięty dochód. Konieczne będzie również przygotowanie dla wykonawcy PIT-11 oraz przesłanie do urzędu skarbowego deklaracji PIT-4R.

Inaczej wygląda to w przypadku umów o dzieło na kwoty niższe niż 200 zł. Wówczas jako płatnik odprowadzasz zryczałtowany podatek w wysokości 12%, nie uwzględniając kosztów uzyskania przychodu. Tego typu umowy nie są uwzględniane w PIT-11 czy PIT-4R (nie ulegają również zsumowaniu). Co ważne: takiego dochodu nie obejmie również ulga dla młodych.

Jakie środki pozostają w kieszeni wykonawcy? Przyjrzyjmy się przykładom. Jeżeli stolarz wykonał mebel, który wycenił na 2500 zł brutto, dostanie 2260 zł netto. Umowa o dzieło z przeniesieniem majątkowych praw autorskich, np. zawarta z grafikiem wykonującym projekt etykiety, pozwoli jednak na zaliczenie 50% kosztów uzyskania przychodu, co oznacza, że na jego konto w przypadku takiej samej sumy brutto wpłynie 2 350 zł netto.

Umowa o dzieło a ZUS

Jak widzisz, w przypadku umowy o dzieło nie trzeba płacić składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne. Istnieje jeden wyjątek. Na to, czy umowa o dzieło jest oskładkowana, wpływ ma relacja łącząca wykonawcę z zamawiającym. Składki emerytalne, rentowe, zdrowotne, chorobowe i wypadkowe trzeba będzie zapłacić tak samo, jak przy zatrudnieniu na umowę o pracę, jeśli pracownik wykonuje umowę o dzieło na rzecz swojego pracodawcy¹. Co ważne: jeżeli wykonawca umowy o dzieło równolegle wykonuje na rzecz podmiotu zlecenie na umowie cywilnoprawnej, składek nie trzeba będzie płacić.

Nawet brak konieczności opłacania składek nie oznacza jednak, że to koniec formalności, z jakimi wiąże się umowa o dzieło. Zgłoszenie do ZUS jest obowiązkowe od 1 stycznia 2021 roku. Musisz to zrobić za pomocą formularza RUD w ciągu 7 dni od daty zawarcia takiej umowy. Nie jest to jednak konieczne w każdym przypadku. Z tego obowiązku są zwolnieni pracodawcy zawierający umowę o dzieło z własnym pracownikiem lub przedsiębiorcą, jeśli dzieło będące przedmiotem umowy wchodzi w zakres jego działalności. 

Kiedy jeszcze nie musi być zgłoszona umowa o dzieło? ZUS nie wymaga zgłoszenia od podmiotów i jednostek organizacyjnych, które nie są płatnikami składek, w tym np. fundacji czy stowarzyszeń, które nie zgłaszają żadnego ubezpieczonego. Musi to jednak zrobić każda osoba fizyczna bez względu na to, czy jest płatnikiem².

Umowa o dzieło a prawa autorskie

Bardzo często osoby zajmujące się działalnością twórczą mogą skorzystać z 50% kosztów uzyskania przychodu.

W tych przypadkach najlepiej widać korzyści finansowe, jakie niesie ze sobą umowa o dzieło. Co to oznacza dla wykonawcy? Po prostu wyższy zarobek netto.
Łączny limit kosztów autorskich jest równy progowi podatkowemu, czyli wynosi 120 000 zł (kwota przychodu to w takim przypadku 240 000 zł). Co ważne, z perspektywy zamawiającego: ustalenie, czy zastosowanie ma 20% czy 50% wysokości kosztów uzyskania przychodu to obowiązek zamawiającego. Poza tym ustawa wskazuje również, że jeżeli podatnik udowodni, że koszty uzyskania przychodów były wyższe, może odliczyć pełną kwotę faktycznie poniesionych kosztów.

Umowa o dzieło z przeniesieniem majątkowych praw autorskich

Twórca dzieła, nawet jeśli tworzy je na zlecenie innego podmiotu, jest właścicielem praw autorskich. Samo przekazanie utworu, np. przesłanie pliku zawierającego projekt graficzny logo czy nagranie utworu, nie oznacza, że zlecający może dowolnie z nich korzystać. Aby tak się stało (i aby można było w związku z tym zastosować wyższe koszty uzyskania przychodu), konieczne jest przeniesienie majątkowych praw autorskich. Autorskie prawa osobiste są niezbywalne. 

W umowie należy również określić pola eksploatacji, czyli konkretne sposoby korzystania z dzieła opisane szczegółowo np. w art. 50. Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Ustalenia powinny dotyczyć przede wszystkim sposobu utrwalania i powielania utworu, jego rozpowszechniania czy wprowadzania do obrotu. 

Umowa może również określać prawa zależne, w tym np. to, na jakich zasadach dzieło może być modyfikowane, czy można tworzyć jego adaptacje lub tłumaczenia.

Umowa o dzieło bez przeniesienia majątkowych praw autorskich

Oczywiście przekazanie autorskich praw majątkowych jest dobrowolne, a jeżeli umowa nie zawiera informacji na ten temat, nie zachodzi automatycznie. Nie w każdym przypadku jednak dzieło powstające w ramach umowy o dzieło ma charakter utworu w rozumieniu prawa autorskiego. Trudno mówić o nim, jeżeli zleca się wykonawcy pomalowanie pomieszczenia czy naprawę obuwia. 

Nawet w sytuacji, w której powstaje utwór w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, strony mogą ustalić, że autorskie prawa majątkowe zachowa twórca. Pamiętaj jednak, że w takim scenariuszu z jednej strony niemożliwe będzie zastosowanie podwyższonych kosztów uzyskania przychodu, z drugiej swobodne dysponowanie dziełem przez zamawiającego.

Alternatywą dla przeniesienia majątkowych praw autorskich może być udzielenie licencji. Ta zazwyczaj obowiązuje przez określony czas i można ją wypowiedzieć. Odnosi się również do określonych pól eksploatacji. Przychód osiągnięty w pierwszym roku trwania licencji umożliwia również skorzystanie z 50% kosztów uzyskania przychodu.

Co powinna zawierać umowa o dzieło?

Umowy o dzieło mogą różnić się formą. W każdym przypadku im bardziej szczegółowe zapisy będzie zawierać dokument, tym mniejsze ryzyko pojawienia się nieporozumień w przyszłości. W przypadku braku stosownych regulacji obowiązują przepisy Kodeksu cywilnego.

Jak wypowiedzieć umowę o dzieło?

Nie istnieje możliwość wypowiedzenia umowy o dzieło na zasadzie analogicznej do umowy o pracę czy umowy zlecenia, w której umieszczono zapisy dotyczące trybu wypowiedzenia.

Wykonawca może odstąpić od umowy jedynie w przypadku, w którym wymaga ona współdziałania zamawiającego a ten – pomimo wyznaczenia odpowiedniego terminu – nie współdziała z wykonawcą. Jakich sytuacji może to dotyczyć? Przykładowo: jeśli dziełem ma być zaprojektowanie wystroju wnętrz, jednak zamawiający pomimo ponagleń nie udostępnia wykonawcy domu do wykonania niezbędnych pomiarów czy oględzin.

Umowa o dzieło – wady i zalety

Jak widzisz, umowa o dzieło może być wyjątkowo korzystna zarówno z perspektywy zlecającego, jak i wykonawcy. Poniżej przedstawiamy zestawienie wad i zalet umowy o dzieło.

Jeśli decydujesz się współpracę w ramach umowy o dzieło, musisz pamiętać, na jakie istotne ograniczenia przekładają się niskie koszty.

¹ https://www.zus.pl/-/umowy-cywilnoprawne-w-ubezpieczeniach-spolecznych

² https://www.zus.pl/baza-wiedzy/katalog-uslug/katalog-uslug-firmy/rozliczenia-skladek