Czym jest łańcuch dostaw? Rodzaje i metody zarządzania

Świat biznesu XXI wieku opiera się na skomplikowanych powiązaniach, które umożliwiają dostarczanie produktów i usług konsumentom na całym świecie. Jednym z najważniejszych pojęć w tym kontekście jest łańcuch dostaw. Co to takiego? To sieć odpowiadająca za niezakłócony przepływ towarów od momentu pozyskania surowców aż do dostarczenia gotowego produktu do finalnego odbiorcy. Poznaj przykładowy łańcuch zależności, który ułatwi zaznajomienie się z tym zagadnieniem.

Czym jest łańcuch dostaw?

Definicja Marka Fertscha podkreśla, że działania przedsiębiorstw zaangażowanych w łańcuch dostaw obejmują: 

• rozwój, 
• produkcję, 
• sprzedaż, 
• serwis, 
• zaopatrzenie, 
• dystrybucję, 
• zarządzanie zasobami,
• różne procesy wspomagające¹. 

Istotne w tym ujęciu jest zaakcentowanie roli współpracy firm w celu osiągnięcia wspólnych korzyści.

Kluczowe elementy łańcucha dostaw

Uczestnicy łańcucha dostaw tworzą swoistą strukturą organizacyjną, która powstaje w celu wytworzenia produktu, a następnie jego dostarczenia końcowemu odbiorcy. Budują go często niezależne byty gospodarcze, choć zdarzają się także sytuacje, że jeden właściciel otwiera różne spółki, oddziały i filie wzajemnie się uzupełniające. 

Aby dobrze zrozumieć, czym jest łańcuch dostaw w firmie, warto przyjrzeć się jego elementom. 

• Planowanie – to pierwszy etap, rozpoczynający cały proces. Jego celem jest oszacowanie, jaki będzie popyt i jakie będą potrzeby konsumentów w zakresie dostępu do danych produktów lub usług.
• Zaopatrzenie – w tym kroku wybiera się dostawców i inne podmioty dysponujące niezbędnymi surowcami. Czynności obejmują zamówieniu towaru, przyjęcie go na magazyn i zarządzanie jego stanami.
• Produkcja – w prostym łańcuchu dostaw jest też etap, w którym przedsiębiorstwo wytwarza swoje produkty, nadzoruje jakość ich wykonania, przygotowuje opakowania do wysyłki i opracowuje harmonogram poszczególnych transferów do klientów docelowych.
• Dystrybucja – ta faza działania obejmuje przede wszystkim koordynację zamówień, kontrolę płatności oraz procesy logistyczne związane z dostawą do klienta.
• Obsługa posprzedażowa – choć istota łańcucha skupia się na wcześniejszych krokach, nie można zapomnieć o kwestiach zwrotów towarowych i pieniężnych oraz utylizacji wadliwych dóbr.

Rodzaje łańcuchów dostaw

Następnie warto poznać podstawowe rodzaje łańcucha dostaw. I tak – ze względu na pełnione przez uczestników funkcje oraz liczebność partycypantów – identyfikujemy trzy główne grupy:

• Bezpośredni łańcuch dostaw – składa się z: przedsiębiorstwa, dostawcy oraz odbiorcy.
• Rozszerzony łańcuch dostaw – zalicza się do niego także dostawców dostawcy bezpośredniego oraz odbiorców odbiorcy bezpośredniego.
• Kompleksowy łańcuch dostaw – obejmuje wszystkie organizacje uczestniczące w przepływach w górnej i dolnej części łańcucha dostaw.

Kolejny podział wyróżnia łańcuchy pod kątem czynników i relacji organizacyjno-przestrzennych. Wewnętrzne łańcuchy dostaw – są relatywnie niewielkie i dotyczą jednostek organizacyjnych jednego przedsiębiorstwa. Gdy firma posiada placówki zlokalizowane w różnych krajach lub województwach, można mówić o intraorganizacyjnych łańcuchach dostaw. W odróżnieniu od nich interorganizacyjne powiązania łączą przynajmniej dwa podmioty prawnie niezależne. Wreszcie w rozwój międzynarodowych łańcuchów dostaw zaangażowane są jednostki kreujące globalne przepływy.

Biorąc pod uwagę cele łańcucha dostaw, wyróżnia się następujące modele:

• tradycyjny – skupia się na minimalizacji kosztów i zwiększeniu efektywności;
• zielony – bierze pod uwagę cały cykl życia produktu, w szczególności w związku ze śladem węglowym i oddziaływaniem na środowisko;
• zintegrowany – wszystkie ogniwa łańcucha dążą do wspólnego, z góry określonego celu, np. zdobycia lojalności klientów;
• wartości – wszystkie procesy dążą do wypracowania wartości dodanej dla klienta i przedsiębiorstwa. 

Łańcuch dostaw a logistyka – podstawowe różnice

Choć terminy „łańcuch dostaw” i „logistyka” są często używane zamiennie, różnią się zakresem. Logistyka jest częścią łańcucha dostaw i koncentruje się głównie na zarządzaniu przepływem towarów, usług i informacji od punktu początkowego do punktu końcowego. Obejmuje takie procesy jak: 

• transport, 
• zamawianie, 
• magazynowanie, 
• zarządzanie zapasami, 
• kontrola przepływu informacji. 

Z kolei łańcuch dostaw obejmuje szerszy zakres działań, w tym: 

• zarządzanie relacjami z dostawcami, 
• zarządzanie popytem, 
• kontrolę jakości,
• strategiczne planowanie na potrzeby całej sieci dostaw.

Tę kwestię można wyjaśnić na prostym przykładzie – łańcucha dostaw i logistyki w sklepie z meblami kuchennymi. Procesy logistyczne obejmują m.in. zarządzanie stanami magazynowymi oraz opracowanie optymalnej trasy dostaw mebli do klientów. Łańcuch dostaw z kolei uwzględnia także między innymi: pozyskanie drewna, produkcję desek czy ewentualne reklamacje i zwroty.

Strategie zarządzania łańcuchem dostaw

Optymalizacja procesów w łańcuchu dostaw

Optymalizacja łańcucha dostaw w logistyce polega na ciągłym doskonaleniu procesów, dzięki którym można osiągnąć większą efektywność i elastyczność.

Proces optymalizacji jest często prowadzony dzięki zastosowaniu technologii informacyjnych, takich jak systemy ERP i SCM, które pomagają w zarządzaniu wszystkimi etapami. Jak w każdym segmencie funkcjonowania organizacji, także i tu istotną rolę odgrywa komunikacja. Skuteczna współpraca między partnerami w łańcuchu dostaw pozwala na szybkie reagowanie na zmiany i sprawne rozwiązywanie problemów.

Co wpływa na globalny łańcuch dostaw?

Funkcjonowanie globalnych łańcuchów dostaw jest zmienne w czasie. Aktualne tendencje związane z regulacjami rządowymi, bezpieczeństwem oraz polityką zrównoważonego rozwoju mają wpływ na strategie firm. Menedżerowie powinni w szczególności zwrócić uwagę na takie elementy jak:

• przepisy celne,
• podatki,
• porozumienia bilateralne,
• ryzyko związane z niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi,
• ślad węglowy, jaki generuje organizacja,
• ekologistyka,
• konflikty zbrojne,
• zmiany rządów,
• zmiany kursów walut,
• nowe technologie,
• zagrożenia terrorystyczne.

Cechą łańcucha dostaw w firmie powinna być elastyczność, czyli zdolność do adaptacji do globalnych trendów, aby nie tracić pozycji konkurencyjnej, lojalności klientów oraz… zysków.

Przykłady łańcuchów dostaw w różnych branżach

Gdzie można spotkać łańcuch dostaw? Przykłady są obecne w rozmaitych branżach. Tego typu sieć jest niezbędna dla praktycznie każdej rozwijającej się firmie produkcyjnej. Funkcjonowanie łańcuchów dostaw można prześledzić m.in. w branży mebli sprzedawanych w modelu e-commerce.

Procesy w przedsiębiorstwie obejmują takie działania, jak:

• projektowanie wyrobu,
• badanie rynku,
• pozyskiwanie surowców i materiałów wykorzystywanych do produkcji,
• produkcję,
• dystrybucję, magazynowanie i sprzedaż w różnych kanałach sieciowych, 
• promocję,
• realizację zamówień i dostawy do klientów,
• obsługę posprzedażową,
• zarządzanie zwrotami, ocenę zagrożeń i identyfikację źródeł ryzyka,
• gospodarka odpadami.

Podobne działania podejmowane są także w innych branżach, np. spożywczej, rolniczej, odzieżowej czy elektronicznej. Producenci wyrobów spożywczych muszą na pierwszym etapie zadbać o pozyskanie dobrej jakości składników, firmy odzieżowe o materiały, z kolei elektroniczne o tanie źródła dostaw sprzętu i komponentów produkcyjnych. W optymalizacji funkcjonowania przedsiębiorstwa należy uwzględniać wszystkie etapy – od pozyskiwania surowców po dystrybucję gotowych produktów. To stanowi fundament osiągania lepszych wyników finansowych, poprawy wskaźników wydajności i zdolności do adaptacji do warunków na rynku.

¹ M. Fertsch, Podstawy logistyki, Wydawnictwo Instytut Logistyki i Magazynowania, Poznań 2008, s. 175.