Ślad węglowy - po co i jak go obliczać? 5 powodów, dla których warto to robić

Zmiany klimatyczne widać gołym okiem: susze, pożary, bardzo wysokie temperatury, podnoszenie poziomu wód w morzach, gwałtowne zjawiska pogodowe¹. Procesy te są nie tylko coraz częstsze, ale też coraz bardziej dotkliwe, zagrażające zdrowiu i bezpieczeństwu ludzi na całym świecie. Scenariusze nie są optymistyczne, dlatego potrzebne jest działanie, zarówno przedsiębiorców, jak i osób prywatnych. Kluczem do jego skuteczności jest zrozumienie dlaczego klimat się zmienia i jaki wpływ na tę zmianę ma człowiek. W świetle obowiązujących ustaw oraz z uwagi na rosnącą potrzebę przeciwdziałania zmianie klimatu, każdy przedsiębiorca powinien znać zagadnienie śladu węglowego, wiedzieć jak go obliczać i mieć świadomość, jakie korzyści przynosi to firmie. I właśnie ten temat weźmiemy dzisiaj pod lupę. 

Czym jest ślad węglowy firmy lub produktu?

Mówiąc najogólniej, ślad węglowy to całkowite emisje gazów cieplarnianych (w literaturze naukowej występujące często jako GHG - od ang. greenhouse gases), które powodowane są bezpośrednio lub pośrednio przez dowolny podmiot. Mogą to być m.in. firmy, produkty, osoby prywatne czy miasta. GHG to nie tylko dwutlenek węgla, ale również metan, podtlenek azotu i inne przemysłowe gazy cieplarniane². Każdego roku świat emituje około 50 miliardów ton gazów cieplarnianych. Do głównych źródeł emisji zalicza się m.in. spalanie paliw kopalnych w elektrowniach, szeroko pojęty transport (samochody, statki, samoloty), procesy związane z produkcją towarów przemysłowych, wylesianie i inne³. Każdy z nas, korzystając z produktów i usług, włącza się w emisje gazów cieplarnianych. Słowem: trudno żyć bez pozostawiania po sobie śladu węglowego.

Sprawa dotyczy każdej branży i każdej firmy - nawet, jeżeli jest to jednoosobowa działalność gospodarcza. Aby lepiej zrozumieć to zjawisko, warto podzielić temat na dwa obszary: ślad węglowy firmy i ślad węglowy produktu. O co dokładnie chodzi?

5 powodów, dla których warto obliczać ślad węglowy

Zmiany klimatyczne i ich zatrważające skutki, które już teraz są dla nas bardzo dotkliwe, są tematem, o którym trzeba mówić jak najwięcej – ale potrzebne jest również konkretne działanie. Obliczanie śladu węglowego to tak naprawdę pierwszy i niezbędny krok do tego, by zrozumieć problem postępujących zmian i zacząć na nie reagować.

Co istotne, podjęcie tematu śladu węglowego w firmie, to nie tylko nowe obowiązki, ale także wymierne korzyści finansowe i niefinansowe. Zamiast więc wyliczać straty, skupmy się na tym, co można zyskać. 

1. Łatwiejsze oszczędzanie i redukcja kosztów. Obliczając ślad węglowy firmy można przy okazji zbadać obszary, gdzie zużycie energii jest największe, a następnie spróbować je zredukować i tym samym obniżyć rachunki. Poza tym, zyskuje się szansę szybszego wykrywania błędów w procesie operacyjnym. Pozwala to m.in. ograniczyć marnowanie surowców lub lepiej zarządzać czasem pracy zatrudnionych osób. 
2. Zwiększenie efektywności energetycznej. Dzięki obliczaniu śladu węglowego można zwiększyć efektywność energetyczną w firmie. To z kolei pozwala sprawniej i szybciej rozwijać biznes.
3. Możliwość uzyskania dotacji finansowych. Proekologiczne firmy mogą się rozwijać dzięki dodatkowym środkom finansowym. Warto przyjrzeć się programom, które proponuje Unia Europejska oraz rząd. Dla przykładu: dotacje na elektrownie wiatrowe czy montaż fotowoltaiki dają szansę na częściowe lub całkowite uzyskanie niezależności energetycznej. Ciekawą opcją jest szereg programów wsparcia dla prosumentów (a więc osób, które jednocześnie zużywają i wytwarzają energię elektryczną z OZE), które pozwalają ograniczać zużycie energii, ocieplić budynki, zmienić sposób pozyskiwania ciepła. Ruszyły także Fundusze Europejskie⁷ na infrastrukturę, klimat i środowisko na lata 2021-2027. Mają one na celu wspierać firmy w adaptacji do zmiany klimatu, wprowadzać odnawialne źródła energii, rozwijać ekologiczny transport itp. Beneficjentem mogą zostać przedsiębiorstwa, jednostki administracji państwowej, ale też na przykład spółdzielnie mieszkaniowe. 
4. Lepszy wizerunek na tle innych firm. Coraz częściej partnerzy biznesowi, a nawet zwyczajni użytkownicy i klienci pytają o świadomość firmy w temacie śladu węglowego. Jeżeli więc firma działa w tym zakresie i wie, jak prawidłowo wyciągać wnioski z obliczonego śladu węglowego - warto się tym chwalić. Wyniki obliczeń można zgłosić do CDP. Ta założona w 2000 roku międzynarodowa organizacja pozarządowa zajmuje się zbieraniem oraz publikowaniem danych i wpływu, jaki firmy mają na klimat, ochronę zasobów wodnych oraz lasy. Kwestionariusze do złożenia raportu wysyłane są do największych firm, ale można się również zgłosić samodzielnie. Dlaczego warto? Podnosi to globalną świadomość i chęć podejmowania działań proekologicznych, ale też pokazuje działania firmy i jej starania w tym zakresie⁸. 
5. Pozyskiwanie nowych klientów. Ten punkt łączy się z poprzednim. Polacy mają coraz większą świadomość odnośnie skutków zmian klimatycznych i coraz większą uwagę zwracają na działania firm związane z minimalizowaniem śladu węglowego. Konsumenci chcą znać skład produktów, interesują się recyklingiem, ich sympatię zyskuje transparentny proces produkcji. Trapi ich kwestia globalnego ocieplenia i są gotowi podejmować działania, które będą mu zapobiegać⁹. 

Firmy powinny wiedzieć, jak obliczyć swój ślad węglowy. Dlaczego i po co?

Postępująca zmiana klimatu przyczynia się do pogorszenia jakości życia i zdrowia ludzi w wielu zakątkach świata. Światowe instytucje nie pozostają na to obojętne. Unia Europejska, z myślą o lepszej jakości życia i bezpieczeństwie, ustala liczne regulacje, które mają ograniczyć skutki globalnego ocieplenia. Obliczanie śladu węglowego jest jednym z elementów większego planu. Firmy i przedsiębiorstwa powinny go wdrażać z dwóch powodów: aby wywiązać się z obowiązujących regulacji i aby wspólnymi siłami próbować powstrzymać negatywne efekty działalności człowieka, która tak bardzo wyniszcza naszą planetę. 

Na arenie międzynarodowej o zmianach klimatycznych i konsekwencjach emisji gazów cieplarnianych mówi się od kilkudziesięciu lat. W wyniku ustaleń zrodziły się pewne zobowiązania, które nakłada i nadzoruje Komisja Europejska. Ma to pomóc osiągnąć cel, jakim jest jak największe i jak najszersze ograniczenie emisji gazów cieplarnianych. 

Wśród regulacji i wynikających z nich obowiązków dotyczących m.in. śladu węglowego, istotnych z punktu widzenia przedsiębiorców, wymienić można: 

• Protokół z Kioto (1997). Kraje, które zdecydowały się na jego podpisanie (łącznie 41 państw) zobowiązały się do redukcji wytwarzanych przez siebie gazów cieplarnianych o co najmniej 5%¹⁰. Odnosi się to do poziomu emisji z 1990 roku. 
• Porozumienie paryskie (2015). Przyjęto je podczas COP21 (Konferencja Narodów Zjednoczonych). Aż 195 państw zobowiązało się do działań, mających na celu ograniczenie globalnych emisji gazów cieplarnianych, ograniczenie średniego wzrostu temperatury na Ziemi do poziomu znacznie niższego 2 stopnie Celsjusza oraz podejmowanie wysiłków w celu ograniczenia wzrostu temperatury do 1,5°C, a także odejście od węgla (osiągnięcie neutralności) do 2050 roku¹¹. 
• Pakiet katowicki. Dokument został przyjęty podczas COP24 w Katowicach, w 2018 roku. Bezpośrednio odnosi się do realizacji zobowiązań, podjętych przez państwa w porozumieniu paryskim. 

Unia Europejska i jej cel osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 roku

Aby zrealizować zobowiązania wynikające z porozumienia paryskiego, Unia Europejska wprowadziła strategię nazwaną „Europejskim zielonym ładem”. Jej celem jest osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 roku¹². 

Niezbędnym krokiem do realizacji tego planu jest zredukowanie emisji GHG o 40% w stosunku do roku 1990¹³. Zamiar ten należy osiągnąć do 2030 roku - a więc nie mamy zbyt wiele czasu. To dlatego nałożono na przedsiębiorców pewne zobowiązania, które mają motywować, ale też zmuszać do podejmowania działań i wdrażania strategii. 

Pierwszym z nich jest GHG Protocol (monitorowanie emisji gazów cieplarnianych) oraz standard ISO 14064-1, a więc wytyczne Komisji Europejskiej odnośnie tego, jak obliczać ślad węglowy. Drugi to raport do CDP, czyli informowanie o wynikach dotyczących śladu węglowego, jakie emituje dana firma. 

Unia Europejska kładzie coraz większy nacisk na regulacje prawne, które mają włączać w raportowanie więcej branż oraz mniejsze firmy. Dobrym przykładem jest dyrektywa CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive)¹⁴, która zacznie obowiązywać od 2024 roku i zastąpi dyrektywę NFRD (Nonfinancial Disclosure Reporting Directive).

O co dokładnie chodzi? Do obliczania i raportowania śladu węglowego zostaną zobowiązane organizacje, które od 2024 roku będą zatrudniać więcej niż 500 osób z sumą bilansującą wyższą niż 20 mln EUR i/lub przychodem, który rocznie przekracza 40 mln EUR. W kolejnych latach zakres obowiązywania dyrektywy poszerzać się będzie o coraz mniejsze firmy.

Odnoszenie się do regulacji prawnych to jedno, ale obliczanie śladu węglowego ma także inne korzyści. Rośnie świadomość i zaangażowanie przedsiębiorców. Łatwiej również o inicjatywny: wspieranie innowacji przemysłowych, edukację, tańszy i bardziej ekologiczny transport miejski, inwestycje w przyjazne dla środowiska technologie. 

Jak obliczyć ślad węglowy firmy? 

Poznaliśmy już korzyści, jakie przynosi obliczanie śladu węglowego. Tylko jak się do tego zabrać? Oto kilka wskazówek, które ułatwią to zadanie.

Całość wyliczeń obejmuje emisje dwutlenku węgla, metanu, podtlenku azotu oraz innych gazów cieplarnianych. Ślad węglowy wyraża się w ekwiwalencie CO2 (CO2e), który stanowi uniwersalną jednostkę miary, określającą potencjał globalnego ocieplenia (GWP) dla gazów cieplarnianych.

Ślad węglowy mierzy się zazwyczaj w skali roku, a pod uwagę należy wziąć wszystkie aspekty działalności przedsiębiorstwa. Jak wyglądają poszczególne etapy obliczania śladu węglowego? Musisz:

1. wybrać rok, za który chcesz obliczyć ślad węglowy
2. zebrać niezbędne dane dotyczące działań generujących emisję gazów cieplarnianych 
3. przeprowadzić obliczenia, a więc pomnożyć dane związane z działalnością firmy przez współczynniki emisji
4. opracować plan redukcji śladu węglowego, a następnie zacząć wprowadzać go w życie

Wiesz już, jak obliczyć ślad węglowy firmy. Jeżeli jednak wydaje ci się to skomplikowane, możesz skorzystać z kalkulatora śladu węglowego. 

Jak obliczyć ślad węglowy produktu? 

1. Wybierz tak zwaną jednostkę funkcjonalną, według której będziesz obliczać ślad węglowy danego produktu. Może być to na przykład puszka o pojemności 0,5 l
2. Określ granice analizy. Masz tu do wyboru dwie opcje. 1) Granica od kołyski do grobu, w której bierze się pod uwagę wszystkie etapy, począwszy od wydobycia surowców, aż po utylizację. 2) Granica od kołyski do bramy klienta, w której pod uwagę bierze się etapy od wydobycia surowców, aż po dostarczenie produktu do klienta.
3. Stwórz mapę procesów, która pozwoli ci zidentyfikować wszystkie działania, jakie występują w wybranej przez ciebie metodzie (granicy).
4. Mając mapę procesów, stwórz koncepcję zbierania danych - muszą być one wiarygodne oraz dopasowane do szerokości geograficznej, bo każdy aspekt ma tu duże znaczenie
5. Na podstawie danych możesz obliczyć ślad węglowy produktu, opierając się na uproszczonym równaniu: Dane dotyczące działalności firmy x wskaźnik emisji = emisje gazów cieplarnianych

Ślad węglowy - świadomość i działanie

Obliczanie śladu węglowego, a później podejmowanie związanych z tym działań, to jeden ze sposobów na to, by przeciwdziałać trudnej sytuacji naszej planety. Dlaczego warto włączyć się w ten proces jak najszybciej?

• Obliczanie śladu węglowego regulują unijne ustawy, które z biegiem czasu będą obowiązywać coraz więcej firm
• Raporty o śladzie węglowym pozwalają zwiększać efektywność energetyczną 
• Firmy decydujące się na obliczanie śladu węglowego oraz działania proekologiczne mają szansę na uzyskanie dotacji rządowych i unijnych
• Przedsiębiorstwa badające swój ślad środowiskowy pozytywnie wyróżniają się na tle konkurencji i zdobywają większe zaufanie klientów

¹ Carbon Footprint Research Based on Input–Output Model—A Global Scientometric Visualization Analysis, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9516983/, dostęp online: 25.07.2023.
² Sześciofluorek siarki, trójfluorek azotu, perfluorowęglowodory i hydrofluorowęglowodory 
³ Emissions by sector, https://ourworldindata.org/emissions-by-sector, dostęp online: 25.07.2023.
⁴ Ekwiwalent dwutlenku węgla jest uniwersalną jednostką miary wskazującą potencjał globalnego ocieplenia (GWP) każdego z gazów cieplarnianych, wyrażony w kategoriach GWP jednej jednostki dwutlenku węgla.
⁵ Food production is responsible for one-quarter of the world’s greenhouse gas emissions, https://ourworldindata.org/food-ghg-emissions, dostęp online: 25.07.2023. 
⁶ The Carbon Catalogue, carbon footprints of 866 commercial products from 8 industry sectors and 5 continents, https://www.nature.com/articles/s41597-022-01178-9, dostęp online: 25.07.2023.
⁷ Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027 (FEnIKS), https://www.gov.pl/web/klimat/FEnIKS, dostęp online: 25.07.2023.
⁸ Why disclose as a company, https://www.cdp.net/en/companies-discloser, dostęp online: 25.07.2023.
⁹ Polacy o globalnym ociepleniu, raport centrum badań nad uprzedzeniami, 2021.
¹⁰ Dz.U. 2005 nr 203 poz. 1684, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20052031684, dostęp online: 25.07.2023.
¹¹ What Is the Paris Agreement?, https://www.nrdc.org/stories/paris-climate-agreement-everything-you-need-know#sec-whatis, dostęp online: 25.07.2023.
¹² Europejski zielony ład, https://www.consilium.europa.eu/pl/policies/green-deal/, dostęp online: 27.07.2023.
¹³ 2030 climate & energy framework, https://climate.ec.europa.eu/eu-action/climate-strategies-targets/2030-climate-energy-framework_en, dostęp online: 25.07.2023.
¹⁴ Dyrektywa o sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju już opublikowana, https://www.gov.pl/web/finanse/dyrektywa-o-sprawozdawczosci-przedsiebiorstw-w-zakresie-zrownowazonego-rozwoju-juz-opublikowana, dostęp online: 25.07.2023.