Jednoosobowa działalność gospodarcza a podział majątku wspólnego – najważniejsze informacje

Prowadzisz jednoosobową działalność gospodarczą i zastanawiasz się, jakie są Twoje prawa oraz zobowiązania w przypadku podziału majątku wspólnego w małżeństwie? Przygotowaliśmy dla Ciebie kompendium wiedzy o biznesowym i prawnym wpływie rozwodu na jednoosobową działalność gospodarczą. Sprawdź, co możesz zyskać i z czym musisz się liczyć przy podziale firmy podczas rozwodu!

Czym jest majątek wspólny w małżeństwie?

Zanim przyjrzymy się zasadom podziału, wyjaśnijmy, czym jest majątek wspólny małżonków i co wchodzi w jego skład, a co do niego nie należy. Ma to znaczenie nie tylko w przypadku działalności gospodarczej męża i żony. Warto mieć świadomość tego, jak wygląda majątek wspólny, zanim rozpocznie się formalności związane z rozwodem.

Oprócz tego w skład majątku wspólnego wchodzą dochody małżonków – także te z majątku osobistego, np. z wynajmu mieszkania, które odziedziczył jeden z małżonków. To oznacza, że wszystko, co zarobisz ze swojej działalności, a także z tytułu np. umowy o pracę, umowy o dzieło czy umowy-zlecenia, będzie podczas rozwodu traktowane jako majątek wspólny i może podlegać podziałowi.

A co nie wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków i nie podlega podziałowi podczas rozwodu? Są to przede wszystkim rzeczy nabyte przed ślubem, nawet jeden dzień wcześniej. Jeśli więc np. zamieszkaliście razem już przed ślubem, w mieszkaniu należącym do jednego z was, to podczas rozwodu druga strona nie ma do tej nieruchomości praw. Podobnie wygląda sprawa, jeśli np. żona korzysta ze starego samochodu męża z czasów kawalerskich.

Pamiętaj, że wspólność majątkowa jest zawierana automatycznie, o ile nie określono inaczej. Powyższe wytyczne nie obowiązują, jeśli podpisaliście intercyzę i ustaliliście rozdzielność majątkową. Można to zrobić również w trakcie trwania małżeństwa – w tym przypadku wszystkie dobra nabyte po podpisaniu tego dokumentu nie będą już zaliczane w poczet majątku wspólnego. Ewentualny podział majątku będzie dotyczyć tylko tych przedmiotów, które nabyliście w okresie od dnia ślubu do ustanowienia rozdzielności.

Jak działalność gospodarcza wpływa na majątek wspólny?

Jednoosobowa działalność gospodarcza jest źródłem dochodów, dlatego pieniądze zarobione dzięki niej zaliczają się do majątku wspólnego małżonków.

Trzeba jednak pamiętać, że JDG (jednoosobowa działalność gospodarcza) nie jest osobnym bytem prawnym. Nie może więc należeć do majątku wspólnego w takim sensie, w jakim należą do niego np. samochody czy mieszkania. Podczas podziału majątku przy rozwodzie nie dzieli się więc samej firmy, ale jej składowe – zyski, osprzęt, pojazdy kupione na firmę, a także prawa majątkowe związane z firmą, np. zarejestrowane znaki towarowe.

Kiedy firma wchodzi w skład majątku wspólnego?

Sama firma jest postrzegana jako majątek wspólny, nawet jeśli jej właścicielem jest tylko jedna ze stron związku, o ile środki na jej założenie pochodziły ze wspólnych dochodów (i oczywiście o ile JDG została założona po ślubie i nie ustanowiono wcześniej rozdzielności majątkowej). Co to oznacza?

Jeśli w założenie firmy zainwestowano np. wspólne oszczędności, to w świetle prawa taka działalność gospodarcza podlega podziałowi w przypadku rozwodu. Ale jeśli skorzystano np. z pieniędzy ze spadku dla jednego z małżonków – wówczas nie może być mowy o majątku wspólnym. To samo dotyczy inwestycji w rozwój firmy, np. zakupu nowych maszyn, przestrzeni magazynowej, lokalu użytkowego – jeżeli wykorzystano na nie wspólne środki małżonków, to prawo do nich zachowuje oboje małżonków.

A co, jeśli firma została założona przed ślubem? Rozwód nic wówczas nie zmienia na gruncie prawnym. Taka działalność nie jest postrzegana jako majątek wspólny i nie podlega podziałowi. Pamiętaj jednak, że jeżeli w trakcie trwania małżeństwa zainwestujesz w firmę wspólne pieniądze, to ta część będzie już podlegać tym samym regulacjom, co działalność założona po ślubie.

Podział majątku a długi wynikające z działalności

Niektórzy mogą się obawiać, że wraz z rozwodem i podziałem majątku zostaną obciążeni częścią długów byłego współmałżonka związanych z jego działalnością gospodarczą. Jak wygląda rzeczywistość i czy można np. zostać zobowiązanym do spłaty kredytu na firmę byłego męża lub żony?

Sedno sprawy kryje się w tym, czy współmałżonek wyraził zgodę na zaciągnięcie długu na firmę – dosłownie (np. podpisem pod dokumentami) lub wyrażając tzw. zgodę dorozumianą, np. wspólnie rozmawiając z przedstawicielem banku na temat pożyczki (co należy udowodnić). W takiej sytuacji wierzyciel może żądać spłaty również od współmałżonka – także po rozwodzie. Jeżeli natomiast dług został zaciągnięty bez zgody lub wiedzy współmałżonka, to odpowiada za niego wyłącznie osoba prowadząca działalność, a jego spłata może się odbyć z użyciem środków osobistych oraz udziału w majątku wspólnym.

Co ważne, długu zaciągniętego na firmę nie dzieli się między współmałżonków dosłownie (na zasadzie: Ty spłacasz tyle, ja tyle). Jego wysokość odejmuje się od wartości firmy podczas wyceny majątku i dopiero ta wartość jest podstawą do podziału tego majątku.

Intercyza i jej znaczenie dla przedsiębiorcy

Wspomnieliśmy już o intercyzie, czyli umowie między małżonkami o odrębności majątkowej. Zawiera się ją u notariusza i można to zrobić zarówno przed ślubem, jak i w trakcie trwania małżeństwa (ale wówczas nie działa ona wstecz, tzn. nie obejmuje majątku wspólnego nabytego pomiędzy dniem ślubu a dniem zawarcia intercyzy). To skuteczny sposób na to, by ochronić swoją działalność gospodarczą przed skutkami potencjalnego rozwodu, ale umowa chroni też współmałżonka, np. przed egzekucją długów firmowych.

Chociaż na etapie zastanawiania się, jak założyć jednoosobową działalność gospodarczą niewielu przyszłych przedsiębiorców zastanawia się nad tą kwestią, to intercyza i rozdzielność majątkowa ułatwiają także prowadzenie dużego biznesu na co dzień. Nie trzeba uzyskiwać zgody współmałżonka za każdym razem, kiedy chce się zaciągnąć kredyt albo np. zainwestować większe pieniądze w drogi sprzęt. To może się okazać zbawienne, jeśli małżonkowie prowadzą dynamiczne życie, mają wiele obowiązków i często są w rozjazdach.

Podział firmy podczas rozwodu

Przypomnijmy: jednoosobowa działalność gospodarcza nie jest osobnym bytem prawnym, nie podlega więc podziałowi majątku podczas rozwodu w tradycyjnym rozumieniu tego procesu. Taki rodzaj działalności gospodarczej nie może mieć więcej niż jednego właściciela, nie można go też zmienić ani podzielić na udziały. Dlatego typowy podział jednoosobowej działalności gospodarczej podczas rozwodu w zasadzie nie istnieje – dochodzi za to do podziału majątku związanego z tym przedsiębiorstwem.

Pierwszym etapem podziału takiego majątku jest wycena przedsiębiorstwa – zwykle przeprowadza ją niezależny biegły, którego może wyznaczyć sąd lub – jeśli sprawa nie toczy się przed sądem – jeden ze współmałżonków albo jego pełnomocnik. Specjalista określa wartość zarówno majątku materialnego firmy (sprzętu, nieruchomości, pojazdów, środków pieniężnych na koncie firmowym, stanów magazynowych itp.), jak i wartości niematerialnych (np.marki należącej do działalności, know-how, licencji i innych trudnych do jednoznacznej wyceny elementów). W skład takiej wyceny wchodzą też długi i inne zobowiązania, np. leasingi, kredyty, zaległości podatkowe. 

Niekiedy – w przypadku szczególnie dochodowych i stabilnych firm – wycenia się również przyszły potencjał zarobkowy. Taka działalność może zapewniać trudne do wycenienia psychiczne poczucie stabilności i bezpieczeństwa finansowego.

Suma uzyskana w wyniku wyceny przedsiębiorstwa może zostać podzielona na pół – jeśli dochodzi do podziału majątku wspólnego, to współmałżonek ma prawo domagać się połowy wartości tej działalności. Forma spłaty może podlegać negocjacjom i nie musi to być gotówka. Jeżeli obie strony wyrażą na to zgodę, mogą przekazać sobie np. samochód albo nieruchomość jako część lub całość zapłaty.

Pamiętaj, że podczas wyceny przedsiębiorstwa może dojść do ukrycia części majątku lub zaniżenia jego wartości. Ta praktyka jest jednak karalna i łatwa do wykrycia. Zdecydowanie nie warto podejmować prób takich oszustw.

Jak zabezpieczyć interesy firmy?

Co wobec tego można zrobić, żeby zabezpieczyć firmę przed podziałem majątku wspólnego? Najprostszym sposobem jest zawarcie intercyzy – przypominamy, że możesz to zrobić także w trakcie trwania małżeństwa. W ten sposób zabezpieczysz przyszłe środki zainwestowane w firmę i uchronisz współmałżonka przed potencjalną egzekucją firmowych długów.

Nawet jeśli Twoja działalność gospodarcza jest wyłączona z majątku wspólnego, to jeśli do jej prowadzenia wykorzystasz majątek wspólny, stworzy to podstawę do roszczeń. Dlatego warto uważnie dokonywać operacji finansowych i najlepiej prowadzić osobne rachunki bankowe (jeden dla firmy i jeden prywatny, na użytek domowy), żeby łatwo wykazać, z jakiego źródła pochodziły pieniądze na daną inwestycję. Dobrą praktyką jest też utrzymywanie porządku w dokumentacji i księgowości (ta porada dotyczy wszystkich przedsiębiorców, nie tylko tych, którzy zmagają się z podziałem majątku wspólnego), dzięki temu zawsze szybko udowodnisz swoją rację.

Nie zaciągaj też wspólnych zobowiązań na firmę i nie podpisuj wspólnie umów – w razie konfliktu podczas podziału majątku może być trudno udowodnić rzeczywisty udział każdego małżonka w prowadzeniu działalności.

Jeżeli chcesz wdrożyć dodatkowe zabezpieczenia i mieć krystalicznie czystą sytuację prawną swojej firmy, możesz rozważyć przekształcenie jej w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. Ta forma prawna działalności pozwala Ci na zaawansowaną kontrolę udziału współmałżonka w jej funkcjonowaniu i finansach. Łatwiej też formalnie całkowicie wykluczyć go ze spraw przedsiębiorstwa. Ten sposób prowadzenia firmy ma jednak swoje wady i warto omówić tę zmianę ze specjalistą, zanim podejmiesz jakiekolwiek kroki.

Podział majątku wspólnego podczas rozwodu nie oznacza utraty jednoosobowej działalności gospodarczej, ale w niektórych sytuacjach trzeba liczyć się z tym, że współmałżonek lub współmałżonka mogą zażądać części wartości firmy, w formie gotówki lub w postaci części majątku przedsiębiorstwa. Warto zawczasu zadbać o interesy swojej działalności i ustanowić rozdzielność majątkową: to nie tylko ochrona firmy, ale także zabezpieczenie małżonka przed konsekwencjami finansowymi w przypadku kłopotów biznesowych.