Przerwy w pracy – ile mogą trwać i co warto o nich wiedzieć?

Zgodnie z polskim prawem przerwy w pracy mogą trwać od 5 do nawet 60 minut w zależności od rodzaju pracy, jej długości oraz indywidualnej sytuacji pracownika. Obowiązkowa przerwa przy co najmniej 6-godzinnym dniu pracy wynosi minimum 15 minut i jest wliczana do czasu pracy. Jednak w praktyce system ustawowych przerw w czasie pracy jest znacznie bardziej rozbudowany. Poniżej przedstawiamy, ile przysługuje pracownikowi przerwy w pracy i co warto wiedzieć o zasadach ich udzielania.

Co prawo mówi o przerwach w pracy?

Ustawowy czas przerwy w pracy może się jednak wydłużyć, jeśli pracownik spędza w pracy więcej niż etatowe 8 godzin:

• po przekroczeniu 9 godzin pracownikowi przysługuje druga 15-minutowa przerwa,
• po 16 godzinach pracy pracownik ma prawo do trzeciej 15-minutowej przerwy.

Każda z tych przerw jest płatna i obowiązkowa. Co istotne, pracownik nie może się ich zrzec, np. w celu wcześniejszego wyjścia z pracy. 

Rodzaje przerw w pracy – jakie są zasady?

Przerwy w pracy możemy podzielić na obowiązkowe i dobrowolnie przyznawane przez pracodawcę. Pierwsze wynikają z przepisów prawa, drugie z kolei mogą być ustalone indywidualnie przez firmę, np. jako dodatkowy benefit pracowniczy.

Co więcej, Kodeks pracy oraz akty wykonawcze przewidują szereg dodatkowych przerw w czasie pracy, które wynikają z indywidualnych cech zatrudnionych osób lub charakteru pracy. Są to:

• przerwa dla pracowników z niepełnosprawnościami – czyli dodatkowy czas na wypoczynek lub gimnastykę usprawniającą (art. 17 ustawy o rehabilitacji zawodowej),
• przerwa dla młodocianych pracowników – jest przyznawana, jeśli czas pracy przekracza 4,5 godziny dziennie (art. 202 § 3¹ Kodeksu pracy),
• przerwy dla kobiet karmiących – jeśli pracują dłużej niż 4 godziny; liczba i czas trwania są uzależnione od wymiaru pracy i liczby dzieci,
• przerwy przy pracy z komputerem – należne po każdej godzinie pracy przy monitorze ekranowym,
• przerwy od pracy monotonnej, uciążliwej i w trudnych warunkach.

Warto też podkreślić, że w przypadku pracowników młodocianych, jeśli wykonują pracę w mikroklimacie gorącym (powyżej 26°C) do 3 godzin na dobę, po każdych 50 minutach pracy przysługuje im 10 minut przerwy. Wynika to z Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 czerwca 2023 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac.

Pracodawca opcjonalnie może również przyznać dłuższą przerwę na posiłek lub załatwienie przez pracownika spraw osobistych (tzw. przerwa lunchowa). Taki benefit nie może jednak pozostawać w sprzeczności z przepisami Prawa pracy.

Przerwy na posiłek a czas pracy

Przyjrzyjmy się też kwestii celu przerw, jeden z nich jest również regulowany prawnie. Przerwy na posiłek mogą występować w dwóch formach – ustawowej i dodatkowej. Obowiązkowa przerwa „śniadaniowa” wynosi 15 minut i jest wliczana do czasu pracy (mowa tutaj również o przerwach przysługujących po 9 i 16 godzinach pracy). Pracodawca ma też możliwość wprowadzenia przerwy na lunch (trwającej maksymalnie 60 minut), ale wówczas nie jest ona wliczana do czasu pracy i pracownik nie otrzymuje za nią wynagrodzenia.

Warto  zaznaczyć jednak, że przerwa lunchowa nie zastępuje przerwy ustawowej. Decyzję o wprowadzeniu przerwy lunchowej podejmuje pracodawca, określając jej zasady w regulaminie lub układzie zbiorowym pracy (jeśli takie nie obowiązują w zakładzie pracy, wprowadza się zapis w umowie o pracę). Ponadto pracodawca może wskazać ramy czasowe, w których przerwa może być wykorzystana.

Przerwa w pracy a wynagrodzenie

Czas ustawowych przerw od pracy jest wliczany do czasu pracy. Oznacza to, że pracodawca nie może potrącić pracownikowi wynagrodzenia za czas spędzony na przysługujących mu przerwach. Dotyczy to:

• 15-minutowej przerwy śniadaniowej (i kolejnych przy pracy powyżej 9 i 16 godzin),
• przerwy dla młodocianych pracowników,
• przerwy dla kobiet karmiących,
• przerwy dla osób z niepełnosprawnościami,
• przerwy od pracy przy komputerze,
• przerwy od pracy żmudnej i monotonnej oraz w trudnych warunkach.

Jak już wspomnieliśmy przerwa na lunch nie jest wliczana do czasu pracy i za jej wykorzystanie nie przysługuje wynagrodzenie. Warto pamiętać również, że „odrobienie” tego typu przerwy nie może naruszać zasad odpoczynku od pracy, a także nie jest traktowane jako praca w godzinach nadliczbowych.

Jak długo trwają przerwy w pracy?

Podsumujmy najważniejsze informacje. Przerwy w pracy wynikające z długości czasu pracy wynoszą po 15 minut. W przypadku innych rodzajów jest to odpowiednio:

• przerwa dla młodocianych pracowników: 30 minut,
• przerwa dla osób z niepełnosprawnościami: 15 minut,
• przerwa dla matek karmiących:
• pracujących w wymiarze 4–6 godzin: 30 minut (lub 45 minut jeśli kobieta karmi więcej niż jedno dziecko)
• pracujących w wymiarze przekraczającym 6 godzin: 2 razy po 30 minut (lub 2 razy po 45 minut, jeśli kobieta karmi więcej niż jedno dziecko),
• przerwa od pracy przy komputerze: 5 minut po każdej godzinie przed ekranem,
• przerwa na lunch: do 60 minut.