Metody identyfikacji i ocena ryzyka zawodowego a bezpieczeństwo w miejscu pracy

Steve Berry zwykł mawiać, że sukces bierze się z minimalizacji, a nie ze zwiększania ryzyka. Jego słowa można w szczególny sposób odnieść do miejsca pracy. Określenie ryzyka zawodowego pozwala chronić zdrowie i życie. Jeśli zatrudniasz pracowników, jest to Twój podstawowy obowiązek. Dowiedz się więcej na ten temat.

Czym jest ryzyko zawodowe?

Kodeks pracy mówi wyraźnie, że na pracodawcy spoczywa obowiązek zapewnienia pracownikom bezpieczeństwa i higieny pracy. Po jego stronie leży też dopasowanie zakresu wykonywanych czynności do stanu zdrowia pracowników, jak również określenie ryzyka zawodowego. 

Zacznijmy od wyjaśnienia, co to jest ryzyko zawodowe BHP? To prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzeń niepożądanych, mających negatywne skutki dla zdrowia pracownika. Najczęściej zdarzenia te wynikają z warunków panujących w środowisku pracy albo ze sposobu wykonywania zawodu.

Dodajmy, że czynności te dotyczą każdego stanowiska pracy, a osoba zatrudniona powinna zapoznać się z nimi przed podjęciem pracy. Konieczne jest też podpisanie dokumentu potwierdzającego, że powyższe informacje zostały przekazane pracownikowi.

Metody identyfikacji zagrożeń w miejscu pracy

Co to jest ryzyko zawodowe – już wiesz. Pora więc przyjrzeć się identyfikacji zagrożeń w miejscu pracy, która następnie posłuży do oceny ryzyka zawodowego. Dokonuje się jej na podstawie informacji, które pozwalają odpowiedzieć na pytania:

• Jakie czynniki niebezpieczne czy uciążliwe stanowią źródło zagrożenia na analizowanym stanowisku?
• Jacy pracownicy są narażeni na działanie powyższych czynników?

Aby ułatwić sobie analizę zagrożeń w miejscu pracy, można posłużyć się listami kontrolnymi – przykładowe są dostępne w broszurze wydanej przez CIOP-PIB¹. Są w nich wymienione podstawowe czynniki uciążliwe, niebezpieczne i szkodliwe, które mogą wystąpić na określonym stanowisku pracy. Oczywiście, aby dokonać rzetelnej identyfikacji ryzyka na stanowisku pracy, konieczne jest zaznaczenie tych punktów, które mają odzwierciedlenie w rzeczywistości. Na liście powinno być też miejsce pozwalające dopisać czynniki, których nie uwzględniono w szablonie dokumentu.

Ocena i analiza ryzyka zawodowego – techniki i narzędzia

Elementem oceny ryzyka zawodowego, poza wspomnianą w poprzednim akapicie identyfikacją zagrożeń, jest szczegółowa analiza. Rozpoczyna się ją od zebrania niezbędnych informacji dotyczących stanowisk pracy, maszyn i urządzeń, środków ochronnych, czynników potencjalnie niebezpiecznych czy obowiązujących przepisów i norm. Mogą one pochodzić z dokumentacji wewnętrznej przedsiębiorstwa, wywiadów przeprowadzonych z pracownikami, a także obserwacji osób zatrudnionych podczas wykonywania powierzonych zadań.

W celu wykonania analizy ryzyka zawodowego możesz wykorzystać narzędzia online. Do najpopularniejszych z nich zaliczają się: 

• RyzykoAnalyzer, 
• Hazard Scout,
• RiskWatch. 

W celu przeanalizowania ryzyka zawodowego w firmie możesz posłużyć się także specjalistycznym oprogramowaniem komputerowym. Do wyboru masz między innymi: 

• iAuditor, 
• RiskWatch Enterprise,
• Safesite.

Po zidentyfikowaniu zagrożeń i analizie ryzyka zawodowego przychodzi kolej na oszacowanie prawdopodobieństwa i skali jego wystąpienia. Do tego celu możesz zastosować gotowe metody. Najpopularniejsze z nich to:

• Polska Norma PN-N-18002 – bazuje na określeniu dwóch parametrów: ciężkości następstw wynikających z pracy na danym stanowisku i prawdopodobieństwie ich wystąpienia. Do oceny służy trzystopniowa skala klasyfikująca parametry jako małe, średnie i duże. Na podstawie uzyskanych danych można oszacować ryzyko jako dopuszczalne albo niedopuszczalne.
• Wstępna analiza zagrożeń (PHA) – określa ryzyko zawodowe na podstawie dwóch parametrów: 
  S – stopień ewentualnej szkody,
  P – prawdopodobieństwo wystąpienia. 
  Do każdego z nich przyporządkowano sześciostopniową skalę. Po określeniu zagrożeń wartości mnoży się i uzyskuje dane informujące o tym, czy ryzyko w pracy jest akceptowalne, dopuszczalne, czy niedopuszczalne.
• Metoda z zastosowaniem wskaźnika ryzyka Risc Score – bazuje na iloczynie trzech parametrów: 
  S – możliwe skutki zagrożenia, 
  E – ekspozycja na zagrożenie zawodowe,
  P – prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia. 
  Oszacowanie tych wartości pozwala na określenie poziomu ryzyka zawodowego i zagrożenia na stanowisku pracy oraz podjęcie odpowiednich działań kontrolnych, profilaktycznych albo redukujących niebezpieczeństwo.
• Analiza bezpieczeństwa pracy (JSA) – określa się ją na podstawie dwóch parametrów. Pierwszy z nich to prawdopodobieństwo konsekwencji zdarzenia, w którym uwzględnia się częstotliwość występowania zdarzenia, prawdopodobieństwo jego wystąpienia, a także możliwość uniknięcia lub zmniejszenia negatywnych skutków zdarzenia. Drugi parametr określa konsekwencje zdarzenia oceniane w czterostopniowej skali. Po zestawieniu obu parametrów w specjalnej tabeli można łatwo ocenić ryzyko na stanowisku pracy.

Wiesz już, jakie metody możesz zastosować. Czas więc odpowiedzieć na pytanie, kto ocenia ryzyko zawodowe na stanowisku pracy. Prawnie nie jest to uściślone. Może to być pracodawca – pod warunkiem że potrafi odpowiednio dobrać metodę oraz posługiwać się narzędziami umożliwiającymi wykonanie tego typu zadania. Częściej jednak ocenę ryzyka zawodowego powierza się specjalistom z zakresu BHP.

Środki kontroli i redukcji ryzyka zawodowego

Kolejnym elementem oceny ryzyka zawodowego jest określenie działań, które je ograniczą albo wyeliminują. Zacznijmy od tego, że artykuł 6. Dyrektywy Rady Wspólnot Europejskich nakłada na pracodawców obowiązek podjęcia działań mających na celu poprawę bezpieczeństwa i zdrowia pracowników. Na jego mocy osoba zatrudniająca powinna wdrożyć środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko zawodowe. Zaliczają się do nich:

• zapobieganie zagrożeniom,
• eliminowanie źródeł zagrożenia,
• tworzenie stanowisk pracy dostosowanych do warunków jej wykonywania i możliwości pracownika,
• zastępowanie środków niebezpiecznych mniej niebezpiecznymi lub bezpiecznymi,
• zapewnianie pracownikom nieodpłatnych środków ochrony indywidualnej – jeśli nie jest to możliwe, należy całkowicie wyeliminować zagrożenie,
• informowanie pracowników o zagrożeniach oraz postępowaniu w sytuacjach zagrożenia – w tym szkolenia z zakresu BHP,
• kontrola stanu zdrowia pracowników na podstawie ważnych badań lekarskich.

Warto jednak pamiętać, że starania pracodawcy nie wystarczą do tego, aby zminimalizować zagrożenia w miejscu pracy. Z tego względu wspomniana Dyrektywa również pracownikom nakazuje działania profilaktyczne zmniejszające ryzyko zawodowe. Do najważniejszych obowiązków pracowników w tym zakresie zaliczają się:

• używanie środków ochrony indywidualnej zgodnie z przeznaczeniem,
• informowanie pracodawcy o wszelkich sytuacjach stanowiących zagrożenie dla zdrowia lub życia,
• współpraca z pracodawcą mająca na celu zapewnienie bezpieczeństwa podczas pracy.

Dokumentacja i raportowanie ryzyka zawodowego

Ostatnim krokiem w ocenie ryzyka zawodowego jest jego dokumentowanie.

Chociaż może wydawać się to skomplikowane, w rzeczywistości dokument zawiera kilka podstawowych informacji i nie jest trudny do opracowania. Co powinno się w nim znaleźć? Przede wszystkim:

• nazwa zakładu pracy – ze względu na zróżnicowany charakter pracy warto wskazać dział lub strukturę, której dotyczy ocena ryzyka zawodowego,
• rodzaj stanowiska pracy,
• wskazanie zagrożeń, środków profilaktycznych oraz oszacowanie poziomu ryzyka zawodowego,
• zalecenia odnośnie do środków ochrony,
• dane personalne pracownika i osoby sporządzającej kartę ryzyka zawodowego,
• data sporządzenia dokumentu,
• podpis pracownika potwierdzający zapoznanie się z dokumentem.

Sprawa nieco komplikuje się w przypadku dużych przedsiębiorstw, w których potencjalne czynniki zagrażające są mocno zróżnicowane. W takich sytuacjach zwykle jest konieczne sporządzanie specjalnych raportów bezpieczeństwa, które stanowią element karty oceny ryzyka zawodowego.

Warto mieć świadomość, że ryzyko zawodowe dotyczy każdego stanowiska pracy. Prawidłowa ocena czynników stwarzających zagrożenie pozwala je eliminować i przeciwdziałać negatywnym skutkom. A to z kolei przekłada się na bezpieczeństwo pracowników i płynną pracę firmy. 

¹ https://www.ciop.pl