Akredytywa – pojęcie, funkcje, rodzaje

Prowadzisz firmę i chcesz nawiązać współpracę z nowym partnerem biznesowym? Obawiasz się jednak ryzyka związanego z niewywiązaniem się przez niego z zawartej umowy, rozumianego jako brak zapłaty za wysłany towar? Dzięki nowoczesnym instrumentom finansowym nie musisz rezygnować z podejmowania współpracy z nowymi podmiotami. Sprawdź, co to akredytywa, jakie pełni funkcje i czym różnią się inkaso i akredytywa. 

Akredytywa – pojęcie, funkcje, rodzaje

Z definicji akredytywa bankowa zapewnia więc obu stronom transakcji pewność, że ich interesy będą chronione. Można z niej korzystać zarówno przy umowach krajowych, jak i zagranicznych, przy czym jest usługą płatną, wymagającą zabezpieczenia, o czym wspomnimy w dalszej części tekstu.

Rodzaje akredytywy

Wiesz już, co to jest akredytywa bankowa, ale by zrozumieć jej zastosowanie, musisz wiedzieć, że wyróżnia się różne jej rodzaje. Szczegółowe ich opisanie jest materiałem na osobny tekst, ale poniżej wymienione są pokrótce najważniejsze formy.

Według uprawnień banku (otwierającego):

• akredytywa odwołalna – obecnie akredytywy najczęściej regulowane są przez Uniform Customs & Practice for Documentary Credits opracowywane przez ICC (Międzynarodową Izbę Handlową),
• akredytywa nieodwołalna.

Według roli banku pośredniczącego:

• akredytywa potwierdzona,
• akredytywa niepotwierdzona (awizowana).

Według sposobów płatności:

• akredytywa gotówkowa,
• akredytywa z odroczonym terminem płatności,
• akredytywa akceptacyjna,
• akredytywa negocjacyjna.

Pozostałe rodzaje:

• akredytywa zabezpieczająca (standby),
• akredytywa wiązana,
• akredytywa rewolwingowa (odnawialna),
• akredytywa przenośna,
• akredytywa nieprzenośna,
• akredytywa rembursowa.

Wyboru rodzaju akredytywy należy za każdym razem dokonywać według potrzeb danego kontraktu. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że po czasie dla tego samego kontrahenta zaczniesz stosować inną akredytywę. 

Do wykorzystywanych form należy akredytywa zaliczkowa, która umożliwia wypłatę części wynagrodzenia przed spełnieniem przez kontrahenta warunków umowy. Rzadziej spotykana jest akredytywa rewolwingowa, którą nazywa się również odnawialną. Stosuje się ją w przypadku powtarzających się zamówień od tego samego kontrahenta. Zapłata środków następuje transzami w ramach przyznanej kwoty akredytywy.

Akredytywa dokumentowa i pieniężna

Zgodnie z przepisami ustawy prawo bankowe z 29 sierpnia 1997 r. wyróżniamy dwa główne rodzaje akredytywy:

• Akredytywa dokumentowa (ujęta w art. 85 ustawy) -- polega na tym, że bank zleceniodawcy (otwierający) zobowiązuje się wypłacić beneficjentowi (sprzedawcy) ustaloną kwotę, o ile ten przedstawi dokumenty wymienione w umowie akredytywy, np. faktury, listy przewozowe, certyfikaty jakości itp.
• Akredytywa pieniężna (ujęta w art. 86 ustawy) działa nieco inaczej. W tym przypadku, środki wypłaca sprzedającemu bank pośredniczący (czyli bank beneficjenta), a następnie bank otwierający zobowiązuje się do ich zwrotu na rzecz banku beneficjenta.

Funkcje akredytywy

Akredytywa w transakcjach handlowych ma do spełnienia trzy główne funkcje:

• gwarancyjną – gwarantuje eksporterowi otrzymanie zapłaty za dostarczony towar, jeśli spełni warunki umowy i dostarczy wymagane dokumenty. Importer natomiast ma pewność, że zapłaci tylko za prawidłowo wykonaną usługę lub dostarczony towar.
• finansową – umożliwia eksporterowi uzyskanie finansowania na podstawie dokumentów akredytywy, np. poprzez zbycie ich na rzecz banku lub innego podmiotu. Importer natomiast może skorzystać z kredytu na otwarcie akredytywy i odroczyć zapłatę do momentu otrzymania towaru.
• informacyjną – informuje eksportera o warunkach transakcji, np. o terminie dostawy, rodzaju towaru, sposobie transportu, wymaganych dokumentach itp. Importer natomiast otrzymuje informacje o stanie realizacji zamówienia i otrzymaniu towaru.

Jaką funkcję pełni bank w operacji akredytywy?

W akredytywie biorą udział dwa banki, do których zadań należą m.in.:

• otwarcie akredytywy na wniosek klienta i zabezpieczenie środków na jej pokrycie,
• przekazanie informacji o otwarciu akredytywy klientowi i jego bankowi,
• weryfikacja zgodności dokumentów dostarczonych jako niezbędny warunek do uruchomienia akredytywy,
• wypłata środków na rzecz eksportera lub jego banku po spełnieniu warunków akredytywy,
• pobranie opłat za usługę akredytywy od importera lub eksportera,
• przyjęcie zabezpieczenia – w przypadku banku otwierającego, który może oczekiwać od klienta ubiegającego się o akredytywę zabezpieczenia w wysokości nawet 150% wartości akredytywy. Zabezpieczeniem najczęściej jest linia kredytowa, a w niektórych przypadkach kaucja. Rzadziej stosuje się weksel, poręczenie lub gwarancję bankową.

Jakie dokumenty są niezbędne do uruchomienia wypłaty pieniędzy w ramach akredytywy?

Warunkiem każdorazowej wypłaty pieniędzy z akredytywy w ustalonej kwocie są stosowne dokumenty. Ważne jest, aby były one wyszczególnione w umowie akredytywy, tak aby uniknąć jakichkolwiek komplikacji, gdy dojdzie już do wypełnienia warunków po obu stronach transakcji. Warto wspomnieć, że to firmy decydują, jakie to będą dokumenty i mogą je tak dobrać, by jak najbardziej zabezpieczały ich interesy. Podstawę do uruchomienia środków najczęściej stanowią:

• listy przewozowe,
• faktury handlowe,
• atesty, certyfikaty potwierdzające jakość oraz ilości towaru,
• polisy ubezpieczeniowe,
• certyfikaty pochodzenia towaru,
• inne, zależne od specyfiki towarów (np. żywność, materiały niebezpieczne).

Musisz pamiętać, że banki są bardzo wyczulone na jakiekolwiek rozbieżności i braki w dokumentacji. Dlatego warto poświęcić chwilę na sprawdzenie, czy masz wszystkie pieczątki, podpisy i pokwitowania.

Jakie są koszty akredytywy?

Istnieje wiele zalet akredytywy, ale musisz wiedzieć, że wiąże się ona z pewnymi kosztami. Zależą one od rodzaju i warunków akredytywy, związanego z nią ryzyka, a także od banku, który ją obsługuje. Z reguły ponosi je zlecający, czyli kupujący (importer). Strony mogą ustalić, że podzielą się nimi po równo, ale w praktyce najczęściej importer ponosi koszty swojego banku, a eksporter swojego. Opcja ta z reguły jest droższa dla importera. Za jakiego rodzaju czynności bank może naliczyć opłaty?

• Otwarcie akredytywy – jest to prowizja pobierana przez bank i wynosi ok. 0,2–0,3% wartości akredytywy. Zazwyczaj jest pobierana jednorazowo lub cyklicznie (np. co miesiąc), jeśli strony na to przystaną.
• Odwyżsenie kwoty akredytywy.
• Zmianę jej warunków.
• Sprawdzenie dokumentów przed zapłatą kontrahentowi.
• Wypłatę akredytywy.
• Opłatę za transfer środków.
• Inne, ujęte w umowie.
• Oczywiście nie wszystkie wymienione czynności muszą być objęte osobnymi opłatami. Jednak szczególnie przy wyższych kwotach transakcji należy liczyć się z wydatkami, które są ceną za bezpieczeństwo transakcji.

Kiedy warto skorzystać z akredytywy?

Jako przedsiębiorca, szczególnie początkujący, możesz mieć pewne obiekcje przed korzystaniem z akredytywy. Jest to jedna z najbezpieczniejszych, ale też najbardziej skomplikowanych i kosztownych form płatności. Z tego też względu warto sięgać po nią zwłaszcza przy transakcjach niestandardowych, takich jak:

• kontrakt na dużą kwotę (w skali działalności Twojej firmy),
• umowa zawierana z nowym partnerem handlowym, do którego nie masz zaufania,
• transakcja dotycząca kraju o wysokim ryzyku politycznym lub ekonomicznym – akredytywy są bardzo dokładnie badane pod kątem compliance (czyli tego, czy towar to dual use goods, czy strony transakcji nie znajdują się na jakichś czarnych listach, czy przewoźnik jest wiarygodny itp.),
• kontrakt dotyczący dostawy towaru, który jest podatny na zniszczenie lub kradzież,
• realizacja umowy wymagająca spełnienia szczegółowych warunków technicznych lub jakościowych.

Wobec powyższego można przyjąć, że do pewnego stopnia akredytywa pełni funkcję zbliżoną do polisy ubezpieczeniowej, w której przedmiotem ubezpieczenia jest zapłata.

Akredytywa czy inkaso lub gwarancja bankowa?

Akredytywa nie jest jedyną formą zabezpieczenia transakcji handlowych. Istnieją też inne instrumenty, takie jak inkaso oraz gwarancja bankowa. Czym różnią się one od akredytywy? Inkaso to forma płatności, która może wydawać się bardzo podobna, ale w jego przypadku to strona kupująca podejmuje decyzję o zapłacie na rzecz sprzedającego na podstawie otrzymanych dokumentów. Bank – przeciwnie niż w akredytywie – nie bierze na siebie żadnego zobowiązania i nie decyduje o wypłacie pieniędzy. Akredytywa lepiej chroni stronę sprzedającą, która ma gwarancję otrzymania zapłaty, nawet gdyby kupujący w międzyczasie okazał się niewypłacalny.

Inkaso jest prostsze i tańsze niż akredytywa, ale daje mniejszą pewność zapłaty, co w transakcjach handlowych jest absolutnym priorytetem. Warto wykorzystywać je, gdy kontrahent jest dobrze znany.

Gwarancja bankowa to z kolei forma zabezpieczenia, w której bank gwarantuje wypłatę określonej kwoty na rzecz beneficjenta (np. eksportera) w przypadku niewywiązania się z umowy przez kontrahenta (np. importera). Gwarancja bankowa jest tańsza niż akredytywa, ale wymaga większego zaufania między stronami transakcji. Ponadto pieniądze w ramach gwarancji można otrzymać dopiero wówczas, gdy kupujący nie dokona płatności w ustalonym w umowie terminie np. 30 dni. W przypadku akredytywy wypłata ma miejsce niezwłocznie po zatwierdzeniu przez bank otrzymanych dokumentów.

Wybór odpowiedniego instrumentu finansowego zależy od indywidualnych potrzeb i preferencji stron transakcji handlowej. Główne cztery czynniki, które należy brać pod uwagę, to:

• koszt instrumentu finansowego – akredytywa jest zazwyczaj droższa niż inkaso lub gwarancja bankowa,
• formalności,
• stopień ryzyka transakcji,
• możliwość przedstawienia stosownego zabezpieczenia (dla akredytywy i gwarancji).

Jak widzisz, akredytywa bankowa to instrument finansowy, który może być przydatny szczególnie dla firm prowadzących handel z nowymi partnerami lub partnerami z innych krajów, zwłaszcza spoza Unii Europejskiej. Daje gwarancję zapłaty dla eksportera i ochronę przed niedostarczeniem towaru dla importera. Prowadząc firmę, warto minimalizować ryzyko nieotrzymania zapłaty. Dlatego akredytywę należy traktować bardziej jako polisę ubezpieczeniową niż zbędny wydatek. O wiele istotniejsze jest nie to, ile możesz ewentualnie zaoszczędzić, ale to, ile możesz stracić.