Czym jest recesja i jakie są jej skutki gospodarcze?

Zahamowanie wzrostu gospodarczego jest poważnym wyzwaniem dla całego rynku, w tym również dla przedsiębiorców. Jeżeli prowadzisz własną firmę, warto przygotować się na ewentualność recesji. Dowiedz się, co to jest recesja w gospodarce, poznaj jej przyczyny, skutki i najefektywniejsze sposoby radzenia sobie z ekonomicznymi problemami.

Czym jest recesja?

Od pewnego czasu eksperci i analitycy ostrzegają, że może czekać nas recesja. Co to właściwie jest? Recesja oznacza znaczne zahamowanie wzrostu gospodarczego, które utrzymuje się przez dłuższy czas. Dosłownie zaczerpnięty z łaciny termin recessio tłumaczy się jako „cofanie się”. W szerszej skali o wejściu w fazę recesji mówi się, kiedy PKB (Produkt Krajowy Brutto), czyli wartość dóbr i usług krajowej produkcji, spada w ciągu co najmniej dwóch następujących po sobie kwartałów.

O tym, kiedy zaczyna się faza recesji, mogą decydować różne kryteria. Przykładowo, według badającego recesję w USA Krajowego Biura Badań Ekonomicznych, to „znaczny spadek aktywności gospodarczej, który obejmuje całą gospodarkę i trwa dłużej niż kilka miesięcy”¹.

Tak pojmowana recesja jest pierwszą fazą cyklu koniunkturalnego. Po niej następuje etap ożywienia. Bardzo często za synonim recesji uważa się kryzys gospodarczy. Część ekonomistów określa jednak mianem kryzysu stan bezwzględnego spadku PKB, któremu towarzyszą również poważniejsze problemy gospodarcze. Poza tym istotny jest również termin depresja, który stosuje się w przypadku długiej recesji, która ma przełożenie na trwały spadek dochodów i potencjału gospodarczego.

Aktualne prognozy Banku Światowego wskazują, że światowa gospodarka znajduje się u progu recesji. W 2023 roku wzrost ma wynieść zaledwie 1,7%, co jest najniższym wynikiem od 1991 roku – poza kryzysowym rokiem 2009 oraz 2020². W Polsce PKB w 2022 roku w porównaniu z 2021 rokiem wzrosło o 4,6%, w 2023 roku ma wynieść 0,7%, a w 2024 według prognoz ma wystąpić wzrost w wysokości 2,0%³.

Rodzaje recesji i przykłady

Mówiąc o recesji, zwykle mamy na myśli wspomniany cykl koniunkturalny w światowej gospodarce, który świadczy o pogarszającej się kondycji w konkretnym czasie. Można ją jednak diagnozować, biorąc pod uwagę różne czynniki, w tym poziom osiąganych dochodów czy popyt.

Podstawowym rodzajem recesji, o którym mówi się najczęściej, jest recesja techniczna. Opiera się ona na spadku PKB w co najmniej dwóch kolejnych kwartałach i określa się ją wyłącznie w oparciu o dynamikę produktu krajowego brutto. Recesja techniczna pozwala zaobserwować pogorszenie koniunktury, jednak często proces odbywa się z pewnym opóźnieniem np. związanym z tym, jak przekazywane i publikowane są dane. 

Oczywiście recesja na rynku może być również rozpatrywana w różnych skalach – z jednej strony może dotykać światowej lub lokalnej gospodarki, z drugiej – określonych branż, które mogą doświadczać utrzymujących się dłużej problemów np. w związku z trwałym zaburzeniem łańcucha dostaw czy sytuacją geopolityczną.

Główne przyczyny zahamowania wzrostu gospodarczego

Przyczyny recesji mogą być bardzo zróżnicowane i obejmować z jednej strony czynniki czysto ekonomiczne, z drugiej również te o charakterze politycznym, militarnym, a nawet losowym. W praktyce często mamy do czynienia z recesją w wyniku długotrwałego oddziaływania kilku czynników równocześnie. 

Co może powodować zahamowanie wzrostu gospodarczego?

• Polityka monetarna państwa i nadmierna ingerencja w gospodarkę.
• Zbyt duże wydatki budżetowe.
• Kataklizmy, katastrofy, konflikty zbrojne.
• Wymykająca się spod kontroli inflacja lub deflacja.
• Krachy na giełdach, problemy sektora finansowego.

Jak długo może trwać recesja?

Niestety, aby oszacować, ile będzie trwać recesja, nie wystarczy wiedzieć, co na nią wpływa i co to jest. Recesja w Polsce po raz ostatni była odnotowana w 1991 roku, a ujemna dynamika PKB – podobnie jak w przypadku większości krajów – została stwierdzona również w 2020 roku. Co ciekawe: w czasach globalnego kryzysu 2007–2009, kiedy cały kontynent zmagał się z zastojem gospodarczym, polska gospodarka była wyjątkiem, który uniknął recesji. 

W niektórych przypadkach recesja może trwać nawet kilka lat. Przykładowo wielki kryzys, który objął niemal cały świat poza Związkiem Sowieckim, trwał 4 lata – od 1929 do 1933 roku.

Recesja a inflacja

Bez wątpienia dla większości konsumentów, ale również przedsiębiorców, coraz większym wyzwaniem jest inflacja, czyli spadek wartości pieniądza i wzrost cen. Czy ma wpływ na recesję? Jak najbardziej, choć nie zawsze jest on bezpośredni. Jednym z obowiązków banków centralnych, którym zależy na obniżeniu inflacji, jest regulowanie polityki monetarnej. To natomiast wiąże się przede wszystkim z podwyższaniem stóp procentowych.

Kredytobiorcy doskonale wiedzą, że przekłada się to w pierwszej kolejności na koszty zadłużania się. Dotyczy to nie tylko bardzo medialnego tematu zakupu nieruchomości na cele mieszkaniowe. Również przedsiębiorcy, którzy planują inwestycje, muszą je ograniczać albo odkładać w czasie. Droższy kredyt to po prostu niższa aktywność gospodarcza i mniejszy potencjał rozwoju przedsiębiorczości. W związku z tym inwestorzy często decydują się na poszukiwanie alternatywnych rynków, co doprowadza do odpływu kapitału. Recesja staje się wtedy całkiem realna.

Co do zasady recesja powinna jednak powodować obniżenie inflacji, ponieważ jednym z jej objawów jest ograniczony popyt, co zmniejsza presję podnoszenia cen. Niestety możliwa jest również sytuacja, w której recesja się utrzymuje, a ceny nadal rosną. Zjawisko stagflacji to sytuacja, w której zastojowi gospodarczemu towarzyszy wysoka inflacja.

Skutki recesji gospodarczej

Perspektywa makroekonomiczna to tylko jedna z wielu, w których powinna być rozpatrywana recesja. Zwykle jednak jako pierwsi zahamowania gospodarczego doświadczają przedsiębiorcy. Niższe zyski mogą oznaczać problemy z rentownością i płynnością finansową. Utrudniony dostęp do nowych środków przekłada się natomiast na mniejsze zainteresowanie inwestycjami i rozwojem. Cała gospodarka staje się wobec tego mniej innowacyjna i konkurencyjna, co może decydować o kondycji i kierunku rozwoju rynków przez dłuższy czas.

Oczywiście ma to również bezpośredni wpływ na zatrudnianych przez przedsiębiorców pracowników. Skutki recesji dla obywateli to między innymi obniżenie dochodów i zagrożenie bezrobociem w przypadku konieczności redukcji zatrudnienia. Niższe dochody oznaczają także mniejszy popyt, a w wyniku dopasowywania do niego podaży może okazać się, że działalność gospodarcza staje się nierentowna, co doprowadza do dalszego ograniczania zatrudnienia i cięcia kosztów pracy, a w niektórych przypadkach do bankructwa. Taki stan utrzymujący się przez dłuższy czas jest nie tylko trudny do opanowania, ale rodzi również wiele napięć społecznych i przekłada się bezpośrednio na kwestie bezpieczeństwa socjalnego społeczeństw. 

Metody wyjścia z recesji

Przeciwdziałanie recesji to jedno z głównych zadań polityków sprawujących władzę i banków centralnych. W sytuacji spowolnienia gospodarczego kluczową rolę odgrywa pobudzanie gospodarki do rozwoju. Jedno ze standardowych działań to obniżanie stóp procentowych: pozwala na tańsze zadłużanie i tym samym zachęca przedsiębiorców do podejmowania inwestycji, a konsumentów do zakupu oferowanych przez nich towarów i usług. Równolegle w tym samym celu obniża się również podatki dla przedsiębiorców i tnie wydatki budżetowe. Żaden ekonomista nie zna jednak przepisu na szybkie wyjście z recesji, zwłaszcza jeżeli towarzyszy jej wysoka inflacja.

Tak samo jak pewne są okresy prosperity, niestety nieunikniona jest też recesja. Jak się przygotować na taki scenariusz? Przydatna będzie wiedza dotycząca zahamowania gospodarczego, w tym jego przyczyn i skutków. Co prawda ani przeciętny przedsiębiorca, ani konsument, nie mają wpływu na czynniki odpowiadające za zatrzymanie wzrostu gospodarczego, jednak każdy z nas może unikać błędów, które mogą dodatkowo skomplikować sytuację w trakcie kryzysu.

• Warto w takiej sytuacji zrezygnować z nadmiernego zadłużania się.
• Zdecydowanie więcej komfortu działania zapewni powiększanie oszczędności.
• Jeśli prowadzisz firmę, już na samym początku określ strategię działania w różnych okolicznościach gospodarczych. Dobry biznesplan powinien uwzględniać ewentualne zmiany, które trzeba będzie wprowadzić w życie w trakcie recesji. Dotyczy to w szczególny sposób mikrofirm i małych oraz średnich przedsiębiorstw. Stwórz nieco bardziej konserwatywny plan działania, który sprawdzi się w okresie obniżonego popytu i utrudnionego dostępu do taniego finansowania.
• Dobrze dysponować także rezerwami, które okażą się kluczowe w przypadku recesji.
   

¹ https://www.nber.org/research/business-cycle-dating/business-cycle-dating-procedure-frequently-asked-questions

² https://www.worldbank.org/en/news/press-release/2023/01/10/global-economic-prospects

³ https://nbp.pl/polityka-pieniezna/projekcja-inflacji-i-pkb/

⁴ https://www.ilo.org/global/about-the-ilo/newsroom/news/WCMS_740893/lang--en/index.html