Firma rodzinna – co ją wyróżnia?

Stare porzekadło mówi, że z rodziną dobrze wychodzi się tylko na zdjęciach. Doświadczenie wielu przedsiębiorców udowadnia jednak, że członkowie Twojej najbliższej rodziny mogą stać się również świetnymi partnerami biznesowymi. Firmy rodzinne w Polsce nie należą do rzadkości. Spotykasz je na swojej drodze każdego dnia – kupując pieczywo w lokalnej piekarni, strzygąc się u pobliskiego fryzjera, czy jedząc obiad w restauracji po sąsiedzku. W 2021 r. to właśnie przedsiębiorstwa rodzinne odpowiadały za 20% polskiego PKB¹! Dowiedz się, dlaczego biznes rodzinny jest tak wyjątkowy i czy może być Twoim przepisem na sukces.

Co to jest firma rodzina?

Przedsiębiorstwo rodzinne to pojęcie, którego definicji nie znajdziemy w polskim prawie gospodarczym. W większości krajów tego typu podmioty nie są wyróżniane na rynku w żaden sformalizowany sposób (wyjątek od tej reguły w Europie stanowi Malta). Z tego względu opis firmy rodzinnej nie jest prosty do sformułowania. Najprostszy sugerują naukowcy z Oregon State University, według których firma rodzinna jest nią wtedy, gdy... uważa się za firmę rodzinną². Proste! Idąc tym tropem, rodzinna atmosfera w miejscu pracy nabiera zupełnie nowego znaczenia.

Inni badacze w swoich definicjach zwracają jednak uwagę na pewne cechy charakterystyczne, dzięki którym dany podmiot gospodarczy można zakwalifikować jako firmę rodzinną. Celowo używamy tutaj zwrotu „podmiot”, gdyż za tego typu biznes możemy uznać zarówno przedsiębiorstwo zarejestrowane w CEIDG, jak i spółkę. O firmie rodzinnej nie możemy mówić w kontekście jednoosobowej działalności gospodarczej oraz działalności bez rejestracji, gdyż w ich strukturach nie występuje wystarczająca liczba członków rodziny. W końcu, jak nazwa wskazuje, w skład JDG wchodzi jedna osoba, tj. założyciel, a działalność nierejestrowaną może prowadzić tylko osoba fizyczna, czyli także jeden człowiek.

Rodzaje firm rodzinnych

Wraz z rozwojem przedsiębiorstwa, zmianami w rodzinie czy wartości majątku, forma rodzinnego biznesu może ulegać zmianie. Najczęściej wyróżnia się trzy rodzaje firm rodzinnych:

1. firmę właścicielską – kierowaną przez pierwsze pokolenie założycielskie. Charakteryzuje się wysokim stopniem przedsiębiorczości, ale niskim sformalizowaniem. Najczęściej przechodzi zmianę wraz z sukcesyjnym przekazaniem własności;
2. partnerstwo rodzinne – struktura, w której udziały w przedsiębiorstwie są podzielone między bliskich sobie krewnych, najczęściej z kolejnej generacji. W tej formie większą rolę zaczyna odkrywać poziom formalizacji niż przedsiębiorczość;
3. konsorcjum – forma firmy rodzinnej, na którą oddziałuje znaczna liczba członków rodziny o zróżnicowanym stopniu pokrewieństwa. Zwykle ma już silnie rozwinięty i sformalizowany styl zarządzania.

Charakterystyka firmy rodzinnej w Polsce

Ze względu na brak jednoznacznej definicji umożliwiającej precyzyjne sklasyfikowanie przedsiębiorstw, trudno podać wiarygodną liczbę firm rodzinnych funkcjonujących w Polsce. Niektóre źródła szacują, że jest ich ok. 2 miliony, inne skłaniają się ku niższym wartościom. Liczba tego typu biznesów wśród ogółu przedsiębiorstw może wahać się od kilkunastu do kilkudziesięciu procent. Według badań opublikowanych przez GUS w 2022 r., jako firma rodzinna identyfikowało się ok. 33,9% spośród niemal 50 tys. respondentów³. W rzeczywistości może ich być nawet ponad 60%⁴.

Tak niski wynik badania ankietowego GUS świadczy o tym, że niektórzy przedsiębiorcy niechętnie identyfikują się jako tego typu firma. Może wynikać to z przeświadczenia, że biznesy rodzinne to niewielkie przedsięwzięcia, którym brak profesjonalizmu. Warto jednak podkreślić, że wśród największych firm rodzinnych w Polsce znajdują się tacy giganci jak LPP, APART, Forte czy Drutex. Oznacza to, że ich właściciele nie obawiają się wpływu obiegowej opinii na wizerunek swoich marek.

Warto przytoczyć cechy firmy rodzinnej:

• pracuje w niej co najmniej dwóch członków rodziny lub w rękach rodziny znajduje się przynajmniej 50% jej udziałów;
• nie występuje wyraźna granica pomiędzy sprawami rodzinnymi i biznesowymi;
• inwestycje są pokrywane ze środków własnych właściciela;
• występuje sukcesja;
• procesy zarządzania czy komunikacji są niesformalizowane;
• właściciele mają emocjonalny związek z firmą;
• firma utrzymuje bliski kontakt z klientami.

Firma rodzinna – przepis na sukces?

Jak pokazuje historia wielu uznanych polskich przedsiębiorstw, rodzinny rodowód biznesowy może stać się nieocenionym źródłem przewagi konkurencyjnej. Wady i zalety firm rodzinnych powiązane są bezpośrednio z ich unikalnym charakterem. Tego typu organizacje cechują m.in. wspólne wartości, dzięki czemu zarządzający i ich pracownicy mają podobny pogląd na sposób działania i przyszłość biznesu. Ponadto takie przedsiębiorstwa ukierunkowane są na długofalowe działanie, wyróżniają się większą odpowiedzialnością społeczną, a także zauważalnym poczuciem wspólnoty. Prowadzenie firmy z myślą o zapewnieniu dzieciom pomyślnej przyszłości może przekładać się na większą koncentrację na zrównoważonym rozwoju i budowaniu bezpiecznej pozycji w otoczeniu społecznym. 

Natomiast wśród wad takich biznesów występuje:

• ryzyko autokratyzmu i faworyzowania członków rodziny,
• zatarcie granicy między życiem prywatnym i zawodowym oraz wzajemny wpływ tych płaszczyzn na siebie,
• brak obiektywizmu,
• problem sukcesji i spadku.

Jak zbudować efektywny rodzinny biznes?

Podstawą efektywnego biznesu rodzinnego jest uregulowanie kwestii spadkowych oraz własnościowych. Jeszcze do niedawna sukcesja w firmach rodzinnych w naszym kraju nie była szeroko podejmowanym tematem. Obecnie jednak w wielu przedsiębiorstwach, które powstały w pierwszych latach po transformacji, czyli ponad 30 lat temu, następuje zmiana pokoleniowa. Według danych płynących do nas z USA, do drugiego pokolenia może przetrwać tylko 30% firm, a do trzeciego jedynie 10%⁵. Eksperci podkreślają, że kluczem do skutecznej sukcesji, a więc sprawnego przekazania władzy, jest rozpoczęcie przygotowań z odpowiednim wyprzedzeniem. Ponadto na proces transformacji należy wygospodarować wystarczającą ilość czasu.

Droga sukcesji może być zróżnicowana, gdyż młodsze pokolenia nie zawsze wykazują zainteresowanie przejęciem sterów w firmie rodziców czy dziadków – taką deklarację złożyło jedynie 8,1% sukcesorów⁶. Warto podjąć odpowiednie kroki prawne i zabezpieczyć interes swojej firmy, zanim będzie zbyt późno. W zależności od formy prawnej, po śmierci właściciela może dojść do: wykreślenia firmy z CEIDG, odziedziczenia jej w postępowaniu spadkowym, przejęcia przez wspólników czy zakończenia działalności. Pomocą w zabezpieczeniu dalszego funkcjonowania może być nowe rozwiązanie prawne, jakim jest fundacja rodzinna. Nie ulega wątpliwości, że sukcesja jest bardzo ważnym zagadnieniem w takich przedsiębiorstwach i należy zawczasu uporządkować związane z nią kwestie.

¹ https://www.pwc.pl/pl/pdf-nf/2023/Raport_z_badania_polskich_firm_rodzinnych_2023_PwC_Polska.pdf

² M. Dźwigoł-Barosz, Specyfika przedsiębiorstw rodzinnych w Polsce, Studia i Prace WNEiZ US nr 52/1 2018, s. 35

³ https://stat.gov.pl/statystyki-eksperymentalne/badania-i-rozwoj-innowacyjnosc-spoleczenstwo-informacyjne/determinanty-sukcesu-malych-i-srednich-przedsiebiorstw,14,1.html

⁴ https://familybusiness.ibrpolska.pl/przedsiebiorstwa-rodzinne-liczbach/

⁵ https://www.pwc.pl/pl/artykuly/sukcesja-i-profesjonalizacja-w-firmie-rodzinnej.html

⁶ https://www.pwc.pl/pl/artykuly/sukcesja-i-profesjonalizacja-w-firmie-rodzinnej.html