Aktywa i pasywa – czym są? Jaka jest ich rola w bilansie firmy?

Aktywa i pasywa to główne składniki bilansu – dokumentu, który pokazuje stan majątkowy i finansowy firmy na konkretny dzień. W poniższym tekście postaramy się wyjaśnić podstawowe różnice między aktywami i pasywami, pokażemy, jakie są ich rodzaje i jaką funkcję pełnią w bilansie firmy.

Pojęcie aktywów i pasywów

Aktywa to stan posiadania firmy. To zasoby, które możesz wykorzystać do prowadzenia działalności oraz zarabiania pieniędzy. Przykładami aktywów mogą być:

• środki pieniężne na koncie bankowym lub w kasie,
• należności od klientów, czyli pieniądze, które należą się za sprzedane towary lub usługi,
• zapasy, czyli towary w magazynie lub w produkcji,
• środki trwałe – maszyny, sprzęt, budynki, samochody itp., które służą do prowadzenia działalności,
• wartości niematerialne i prawne, np. patenty, licencje, znaki towarowe itp., które zwiększają wartość firmy.

Pasywa natomiast to wykaz źródeł finansowania, z jakich korzysta firma, prowadząc działalność gospodarczą. Podstawowe kategorie pasywów obejmują:

• kapitał własny, czyli pieniądze zainwestowane w firmę,
• zobowiązania długoterminowe, np. kredyty bankowe, leasingi, obligacje itp., które trzeba spłacić w ciągu kilku lat,
• zobowiązania krótkoterminowe – m.in. faktury od dostawców, podatki, wynagrodzenia pracowników itp., które trzeba zapłacić w ciągu dni, tygodni.

Czym różnią się aktywa od pasywów?

Aktywa i pasywa różnią się między sobą pod względem źródła pochodzenia i sposobu wykorzystania. Aktywa pochodzą z działalności operacyjnej firmy lub z inwestycji zewnętrznych. Pasywa pochodzą z finansowania działalności firmy przez właściciela lub osoby trzecie.

Aktywa są wykorzystywane do generowania przychodów i zysków dla firmy. Pasywa wskazują, z jakich zasobów korzystasz, pokrywając koszty działania oraz ewentualne straty. Upraszczając, można przyjąć, że aktywa są pozytywnym obrazem finansów firmy, bo pokazują jej stan posiadania będący efektem prowadzonych działań rozwojowych. Z kolei pasywa pokazują, z jakich źródeł finansowania korzysta firma.

Rodzaje aktywów i pasywów

Podział aktywów i pasywów zależy od ich charakteru i czasu trwania. Wyróżnia się:

• aktywa obrotowe i trwałe,
• pasywa obrotowe i stałe.

Aktywa obrotowe przeznaczone są do szybkiej sprzedaży lub zamiany jednych składników na drugie, np. zapasu towarów na należności, a te z kolei do szybkiej zamiany gotówkę. Cykl zmian zamyka się najczęściej w ciągu roku. Przykładowe aktywa obrotowe to: środki pieniężne, należności, zapasy. Aktywa trwałe natomiast służą do długotrwałego użytkowania w firmie. Ich celem jest zapewnienie ciągłości produkcji lub świadczenia usług i nie są przedmiotem stałego obrotu firmy. Zaliczymy do nich: środki trwałe, np. maszyny produkcyjne, samochody dostawcze, komputery przemysłowe oraz wartości niematerialne i prawne, np. licencje i patenty.

Pasywa obrotowe to te, które muszą być spłacone w ciągu roku. Przykładami pasywów obrotowych mogą być: zobowiązania krótkoterminowe wynikające z faktur, podatków i wynagrodzeń. Pasywa stałe to zobowiązania długoterminowe, których termin zapłaty przekracza 12 miesięcy. Będą to zatem różnego rodzaju pożyczki, kredyty, obligacje.

Pasywa i aktywa mogą się wspierać, co oznacza, że np. pasywa stałe mogą być wykorzystywane do finansowania aktywów trwałych, np. maszyn, samochodów itd. Poza tym aktywa i pasywa są ze sobą powiązane przez zasadę równowagi bilansowej. Mówi ona, że wartość aktywów musi być równa wartości pasywów, ponieważ każdy majątek firmy musi mieć swoje źródło finansowania. Jeśli firma kupiła maszynę lub samochód za 100 tys. zł, to musiała zdobyć na ten cel pieniądze. Może pożyczyła je od banku, firmy leasingowej albo wykorzystała swoje oszczędności, a może sprzedała coś innego. W każdym przypadku wartość aktywów (maszyna, samochód) i pasywów (kredyt, leasing, kapitał własny, sprzedaż) musi być taka sama.

Przykładowa tabela obrazująca podział na aktywa i pasywa w firmie:

Jak analizować aktywa i pasywa w bilansie przedsiębiorstwa?

Zestawienie aktywów i pasywów pozwala ocenić, jak firma gospodaruje swoimi zasobami i jak je finansuje. Jest to ściśle związane z zasadą równowagi bilansowej. Czy aktywa i pasywa muszą być równe? Mówiąc inaczej, czy wartość wszystkich zasobów firmy musi być równa wartości wszystkich źródeł ich finansowania?

Wiemy już, czym jest bilans, zastanowimy się zatem, jakie informacje możemy z niego uzyskać i jak je wykorzystać. Analiza aktywów i pasywów jest niezwykle przydatna do oceny efektywności prowadzonej działalności. Posłużymy się tu terminologią z księgowości, aby lepiej wyjaśnić zagadnienie.

Aktywa i pasywa możemy ocenić według trzech kryteriów:

• struktury, czyli udziału poszczególnych składników w całym zestawieniu aktywów bądź pasywów;
• jakości, czyli prawdopodobieństwa otrzymania należności (zapłaty za towar, usługę) lub spłaty zobowiązań (wynagrodzenia, kredytów);
• dynamiki, czyli tego, jak szybko zmienia się udział danej pozycji w bilansie, np. czy rośnie zadłużenie w firmie.

Znając powyższe kryteria i czytając uważnie bilans, możemy sprawdzić m.in.:

• Jak dużo aktywów trwałych ma firma i czy są one efektywnie wykorzystywane? Im więcej aktywów trwałych, tym większa zdolność produkcyjna firmy, ale też większe koszty utrzymania i amortyzacji.
• Jak dużo kapitału własnego ma firma i czy jest on wystarczający do zapewnienia stabilności finansowej? Im więcej kapitału własnego, tym większa jest niezależność finansowa firmy.
• Jak dużo kapitału obcego ma firma i czy jest on optymalny do finansowania aktywów? Im więcej kapitału obcego w firmie, tym większa jest tzw. dźwignia finansowa i rentowność kapitału, ale rośnie też ryzyko niewypłacalności i kosztów jego obsługi.

Analiza bilansu jest ważnym narzędziem do oceny kondycji finansowej firmy i jej potencjału rozwojowego. Może nam powiedzieć, czy firma inwestuje w rozwój, czy raczej ogranicza wydatki. Co ogromnie ważne, analiza daje możliwość reagowania na pewne niekorzystne zmiany np. nadmierne obciążenie firmy kredytami i pokazuje, jak dużą część dochodu trzeba przeznaczać na obsługę długu. To pozwala np. podjąć negocjacje z bankami w celu zmiany warunków spłaty. Regularna analiza bilansu wspólnie z osobą odpowiedzialną w firmie za rachunkowość powinna zapobiec wielu problemom, a z drugiej strony odkryć miejsca, w których firma nie wykorzystuje swojego potencjału.