Okres ochronny przed emeryturą – co daje i kiedy pracownik jest nim objęty?

Pracownicy, którzy niedługo mają osiągnąć wiek emerytalny, znajdują się pod szczególną ochroną prawa pracy. Najważniejszym uprawnieniem jest ochrona przed zwolnieniem. Pracodawcy i pracownicy, którzy chcą poznać swoje prawa, powinni wobec tego dowiedzieć się, ile wynosi okres ochronny przed emeryturą i jakie daje korzyści.

Na czym polega okres ochronny przed emeryturą?

Ostatnie lata aktywności zawodowej to szczególny okres, zwłaszcza że seniorzy są jedną z najbardziej dyskryminowanych grup na rynku pracy. Według przygotowanego przez Polski Instytut Ekonomiczny badania „Ageizm w Polsce”, kandydat w wieku 28 lat otrzymywał zaproszenie na rozmowę rekrutacyjną dwa razy częściej niż kandydat w wieku 52 lat¹. Utrata pracy tuż przed przejściem na emeryturę mogłaby wobec tego oznaczać zdecydowanie większe trudności ze znalezieniem zatrudnienia niż w przypadku młodszych pracowników. Ustawodawca w szczególny sposób podchodzi do takich osób. Ujęty w Kodeksie pracy okres ochronny pracownika przed emeryturą to ważna gwarancja, której powinny być świadomie obie strony związane stosunkiem pracy.

To, czym jest i ile trwa okres ochronny przed emeryturą, w wyraźny sposób określa art. 39 Kodeksu pracy. Zgodnie z nim, jeśli pracownikowi brakuje nie więcej niż 4 lata do wieku emerytalnego, a jego okres zatrudnienia umożliwia mu przejście na emeryturę wraz z osiągnięciem tego wieku, pracodawca nie może wypowiedzieć mu umowy o pracę. Jest to wobec tego przede wszystkim ochrona przed wypowiedzeniem i powiązaną z nim utratą pracy, ale również przed zmianą innych istotnych warunków umowy.

Warunki objęcia okresem ochronnym przed emeryturą

Uzyskanie prawa do ochrony przedemerytalnej zależy od trzech podstawowych czynników wskazanych w Kodeksie pracy:

1. Do osiągnięcia wieku emerytalnego brakuje nie więcej niż 4 lata.
2. Okres zatrudnienia pozwala na uzyskanie prawa do emerytury po osiągnięciu wieku emerytalnego.
3. Pracownik nie uzyskał prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Co ważne: okres ochronny dla rencisty przed emeryturą nie obowiązuje. Oznacza to, że w przypadku osób pobierających rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, umowa o pracę może zostać wypowiedziana przez pracodawcę. Jak wynika z wyroku Sądu Najwyższego, nie ma przy tym znaczenia, czy do uzyskania uprawnienia do renty doszło przed rozpoczęciem okresu ochronnego, czy w jego trakcie.

Oczywiście trzeba zwrócić uwagę, że okres ochronny obowiązuje jedynie do momentu osiągnięcia wieku emerytalnego. Po nim, a więc kiedy pracownik ma prawo do przejścia na emeryturę, pracodawca może złożyć mu wypowiedzenie umowy o pracę.

Ochrona przedemerytalna a forma zatrudnienia

Zwróć uwagę, że okres ochronny jest jednym z elementów prawa pracy, dotyczy wobec tego jedynie pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. Osoba zatrudniona na umowie zleceniu nie może liczyć na szczególną ochronę. Przepisy nie mają też zastosowania do przedsiębiorców. 

Ważne jest również to, czy pracownik jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony, czy określony. Przepisy jednoznacznie wskazują, że ochrona dotyczy wyłącznie wypowiedzenia umowy. Jeżeli więc w okresie 4 lat poprzedzających uzyskanie wieku emerytalnego dojdzie do wygaśnięcia umowy na czas określony, pracodawca nie ma obowiązku jej przedłużania#2².

Co daje okres ochronny przed emeryturą?

Wypowiedzenie umowy dotyczy nie tylko definitywnego zakończenia współpracy pomiędzy pracodawcą a pracownikiem, ale również zmiany istotnych warunków zatrudnienia, w tym wysokości pensji, stanowiska czy wymiaru pracy. Pracodawca nie może jednostronnie np. obniżyć wynagrodzenia pracownika znajdującego się pod ochroną. Wszelkie zmiany warunków zatrudnienia mogą być wprowadzone jedynie na podstawie dobrowolnego porozumienia stron.

Zmiana wynagrodzenia w okresie ochronnym przed emeryturą jest również możliwa, jeżeli w firmie wprowadzono odmienne zasady wynagradzania dla wszystkich pracowników albo dla konkretnej grupy pracowników, w której znajduje się pracownik korzystający z okresu ochronnego.

Wyłączenia okresu ochrony przedemerytalnej

Okres ochronny bez wątpienia jest z perspektywy pracownika ważną gwarancją, która pozwala mu czuć się bezpieczniej na ostatnim etapie drogi zawodowej. Jednocześnie w niektórych przypadkach utrata pracy wciąż będzie możliwa – i to zarówno z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, jak i pracownika.

Kiedy może dojść do wypowiedzenia lub rozwiązania umowy o pracę z osobą, która jest w okresie ochronnym?

• W przypadku likwidacji pracodawcy lub ogłoszenia upadłości.
• W przypadku rozwiązania umowy na podstawie porozumienia stron.
• W przypadku rozwiązania umowy bez zachowania okresu wypowiedzenia.

Szczególnie ważny z perspektywy obu stron jest ten ostatni punkt. Kodeks pracy umożliwia bowiem pracodawcy jednostronne wypowiedzenie umowy bez zachowania okresu wypowiedzenia – i to nie tylko w sytuacji, w której wynika z winy pracownika. Kiedy będzie to możliwe?

Tutaj ważnym zagadnieniem jest okres ochronny przed emeryturą a zwolnienie lekarskie. Art. 53 Kodeksu pracy wskazuje, że w przypadku niezdolności do pracy z powodu choroby, która trwa dłużej niż 3 miesiące w odniesieniu do osób zatrudnionych poniżej 6 miesięcy, i po zakończeniu okresu zasiłkowego dla pracowników zatrudnionych dłużej (także w przypadku choroby zawodowej lub choroby w wyniku wypadku przy pracy) pracodawca jest uprawniony do rozwiązania umowy bez okresu wypowiedzenia. Ile można chorować przed emeryturą? Okres zasiłkowy wynosi 182 dni lub 270 dni (w przypadku niezdolności do pracy spowodowanej gruźlicą) – po tym czasie pracodawca będzie mógł rozwiązać umowę o pracę. Oczywiście ochrona nie obowiązuje również, jeżeli pracownikowi zacznie przysługiwać z tego powodu renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Warunki pracy lub płacy również mogą ulec zmianie, jeżeli pracownik nie z własnej winy utracił uprawnienia niezbędne do wykonywania pracy albo lekarz medycyny pracy stwierdził niezdolność pracownika do wykonywania dotychczasowej pracy.

Rozwiązanie umowy jest również możliwe z winy pracownika zgodnie z art. 52 Kodeksu pracy, a więc przede wszystkim, jeśli: 

• pracownik dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych;
• pracownik popełnił przestępstwo uniemożliwiające dalsze zatrudnienie;
• doszło do zawinionej utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy.

Jak widać, okres ochronny w żaden sposób nie chroni więc przed tak zwanym zwolnieniem dyscyplinarnym.

¹ https://pie.net.pl/event/ageizm-w-polsce-podsumowanie-eksperymentalnego-badania-terenowego/

² https://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=427CB4A1#:~:text=39%20K.p.%20Zmiana%20warunk%C3%B3w%20pracy,ze%20stron%20umowy%20o%20prac%C4%99.