Działalność nierejestrowana a umowa o pracę, o dzieło i zlecenie – przewodnik

Porzucenie pracy na etacie i rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej to duże wyzwanie, które może wiązać się z pewnym ryzykiem. Dlatego – przynajmniej na początkowym etapie – atrakcyjne może być łączenie umowy o pracę i działalności gospodarczej. Własna działalność może być też ciekawym uzupełnieniem pracy na etat, gdy nie chcesz jej porzucać, ale jednak czegoś Ci brakuje. Jeśli Twoja działalność ma mieć niewielkie rozmiary, to warto rozważyć prowadzenie działalności nierejestrowanej. W tym artykule opowiem Ci o podstawowych aspektach praktycznych związanych z łączeniem umowy o pracę i działalności nierejestrowanej. Wskażę m.in. warunki łączenia etatu i działalności nierejestrowanej.

Czy działalność nierejestrowaną można łączyć z pracą na podstawie umowy o pracę?

Musisz jednak pamiętać o kilku ograniczeniach. Po pierwsze, jako pracownik masz obowiązek – wynikający z art. 100 § 2 pkt 4 Kodeksu pracy – dbania o dobro zakładu pracy, ochrony jego mienia oraz zachowania w tajemnicy informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę. W praktyce oznacza to między innymi, że nawet w czasie wolnym wykorzystywanie informacji Twojego pracodawcy (np. jego bazy klientów) do prowadzenia własnej działalności może się spotkać z jego sprzeciwem. Przepis ten nie oznacza jednak całkowitego zakazu prowadzenia przez Ciebie działalności.

Sąd Najwyższy w tym kontekście wskazał w wyroku z dnia 4 marca 2020 r., sygn. I PK 45/19, że: „Pracownik, o ile nie ma zakazu ustawowego lub umownego, nie jest pozbawiony możliwości zatrudnienia u innego podmiotu i wykonywania takiej samej pracy (działalności gospodarczej) jak wykonywana u pracodawcy. Swoboda ta nie jest jednak dowolna, gdyż zatrudnianie to może kolidować z jego obowiązkiem z art. 100 § 2 pkt 4 k.p., choć i tu nie obowiązuje automatyzm w stwierdzeniu bezprawnego działania pracownika” (podobne wyroki Sądu Najwyższego: z 3 marca 2005 r., z 9 lutego 2006 r., II PK 160/05; z 8 marca 2013 r., II PK 194/12).

Po drugie, ograniczenie możliwości prowadzenia innej działalności może wynikać z zakazu ustawowego lub umownego. Niektórzy pracownicy (w szczególności urzędnicy, policjanci) na mocy szczególnych ustaw podlegają ograniczeniom w prowadzeniu działalności gospodarczej. Dla tych osób działalność nierejestrowana może być szczególnie atrakcyjnym rozwiązaniem. Ze względu na niewielkie rozmiary tej działalności nie jest ona traktowana jak działalność gospodarcza, stąd uznaje się, że ustawowe zakazy odnoszące się wprost do prowadzenia działalności gospodarczej nie obejmują działalności nierejestrowanej.

Przed rozpoczęciem prowadzenia własnej działalności musisz też sprawdzić treść Twojej umowy o pracę lub, jeśli taka umowa łączy Cię z Twoim pracodawcą, umowy o zakazie konkurencji. Możliwe, że taka umowa będzie nakładać na Ciebie dodatkowe ograniczenia, do których musisz się zastosować. Pamiętaj jednak, że zakaz konkurencji wynikający z umowy nie ma charakteru absolutnego. Zakaz podejmowania jakiejkolwiek aktywności w zakresie niestanowiącym działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy może być nieważny z mocy prawa.

Działalność bez rejestracji a umowa o pracę – warunki

Jak wskazałem wyżej, w pierwszej kolejności musisz zweryfikować, czy w Twoim przypadku przepisy lub zawarta przez Ciebie umowa nie ograniczają możliwości prowadzenia działalności innej niż zatrudnienie. 

Pamiętaj, że w czasie i miejscu pracy pracownik powinien wykonywać pracę na rzecz i w interesie pracodawcy. To oznacza, że prowadzenie działalności nierejestrowanej w trakcie godzin pracy etatowej może być kwalifikowane jako poważne naruszenie Twoich obowiązków jako pracownika.

Co do zasady, nie masz obowiązku informowania swojego pracodawcy o dodatkowej aktywności po godzinach pracy. Pamiętaj jednak, że w niektórych uzasadnionych przypadkach Twój pracodawca może sam wprowadzić obowiązek udzielania informacji o zamiarze podjęcia lub o podjęciu dodatkowej aktywności zawodowej. Obowiązek taki, w przypadku niektórych zawodów, może również wynikać bezpośrednio z przepisów.

Kluczowym warunkiem umożliwiającym prowadzenie działalności nierejestrowanej jest przestrzeganie ograniczeń wysokości przychodów. Limit przychodu, który możesz osiągnąć miesięcznie, wynosi aktualnie 75% kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę. Do końca 2023 roku wynosi zatem 2 700 złotych miesięcznie. Po przekroczeniu tego limitu działalność nierejestrowana staje się automatycznie działalnością gospodarczą.

Opodatkowanie umowy o pracę i działalności nierejestrowanej

W praktyce oznacza to, że przychody i koszty z działalności nierejestrowanej rozliczysz samodzielnie, zazwyczaj w deklaracji PIT-36. Jeśli w jednym roku uzyskujesz przychody zarówno z działalności nierejestrowanej, jak i stosunku pracy, rozliczysz je w tej samej deklaracji.

Po ustaleniu dochodu z każdego ze źródeł przychodu (a zatem odrębnie ze stosunku pracy i działalności nierejestrowanej), trzeba będzie je zsumować w deklaracji dla celów wyliczenia podatku. Kwota wolna i stawki podatkowe są wspólne dla obu tych źródeł przychodu.

Pamiętaj jednak, że strata z działalności rejestrowanej nie może obniżyć dochodu ze stosunku pracy. 

Działalność nierejestrowana a umowa-zlecenie i umowa o dzieło

Główną wątpliwość w tym zakresie mogą jednak budzić kwestie związane z ZUS i kwestie podatkowe.

Zgodnie ze stanowiskiem ZUS wykonywanie umowy-zlecenia i świadczenie usług nawet przez osobę prowadzącą działalność nierejestrowaną podlega ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnym. Oznacza to, że klient (zleceniodawca) pełni obowiązki płatnika składek ZUS i ma obowiązek zgłosić zleceniobiorcę (usługodawcę) do ubezpieczeń społecznych oraz ubezpieczenia zdrowotnego i opłacać za niego składki. Zasada ta nie obejmuje jednak np. studentów, którzy nie ukończyli 26 lat. W tej sytuacji klient nie ma obowiązku odprowadzania składek. Obowiązek opłacania składek nie dotyczy również, co do zasady, umów o dzieło.

Warto też zwrócić uwagę na kwestie podatkowe. W każdym przypadku należy indywidualnie ustalić, czy wykonywana umowa-zlecenie lub umowa o dzieło spełnia warunki do uznania jej za działalność wykonywaną osobiście (wtedy klient jest płatnikiem podatku), a kiedy należy uznać ją za wykonywaną w ramach działalności nierejestrowanej (wtedy należy rozliczyć ją samodzielnie).