Rachunek zysków i strat – co to jest i kto go sporządza

Każda Twoja biznesowa decyzja ma wpływ na obecną i przyszłą sytuację finansową. Na co zwrócić uwagę? Tu z pomocą przychodzi zestawienie zysków i strat. Co to właściwie jest? W jaki sposób zrobić rachunek zysków i strat? Jakie znaczenie ma on dla Twojej firmy? Między innymi na te pytania odpowiemy poniżej.

Rachunek zysków i strat jako element sprawozdania finansowego

Sprawozdanie finansowe to nic innego jak raport z operacji gospodarczych ujętych w księgach przedsiębiorstwa. Aby sporządzić takie zestawienie, wykonaj takie działania jak::

• wprowadzenie operacji gospodarczych w porządku chronologicznym ,
• analiza danych z dokumentów źródłowych oraz ich dekretacja (księgowanie),
• sporządzenie zestawienia obrotów i sald kont księgi głównej.

Sprawozdanie finansowe określane jest jako zbiór informacji księgowych o sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku finansowym danego przedsiębiorstwa. Jest ono niezbędne do analizy i oceny działalności firmy. Do kręgu odbiorców korzystających ze sprawozdania finansowego należy szeroko rozumiane otoczenie przedsiębiorstwa: inwestorzy, kredytodawcy, kontrahenci czy odbiorcy produktów i usług.

Ponadto dzięki sprawozdaniu możesz ocenić kondycję firmy.  

Obowiązek sporządzania sprawozdania finansowego spoczywa na jednostce, która:

• obligatoryjnie prowadzi księgi rachunkowe (zgodnie z ustawą o rachunkowości, na przykład ze względu na wysokość przychodów lub status prawny),
• dobrowolnie wybrała księgi rachunkowe prowadzone zgodnie z ustawą o rachunkowości.

Twoje sprawozdanie finansowe powinno składać się z:

• bilansu,
• rachunku zysków i strat,
• informacji dodatkowej wraz z wprowadzeniem do sprawozdania finansowego oraz niezbędnymi objaśnieniami.

Składając sprawozdanie do KRS, dołącza się również wskazane pozycje:

• uchwałę zatwierdzającą te dokumenty,
• sprawozdanie z działalności (dotyczy m.in. spółek kapitałowych, spółek komandytowo-akcyjnych),
• uchwałę o podziale zysku lub pokryciu straty,
• opinie lub sprawozdanie biegłego rewidenta (o ile sprawozdanie finansowe podlegało badaniu).

Pamiętaj, że należy je sporządzić w języku polskim. Jeśli sprawozdanie zawiera duże kwoty (w milionach), to można zaokrąglić kwoty do tysięcy (o ile nie zniekształca to ogólnego obrazu firmy w oczach inwestorów). Wtedy trzeba też zawrzeć taką informację.

Sprawozdanie finansowe zatwierdzają odpowiednie organy w firmie, np.:

• walne zgromadzenie wspólników,
• wszyscy wspólnicy,
• właściciel jednoosobowej działalności gospodarczej.

Termin zatwierdzenia sprawozdania finansowego to trzy miesiące od daty sporządzenia sprawozdania finansowego.

Mamy już za sobą krótkie wprowadzenie, możemy przejść do rachunku zysków i strat przedsiębiorstwa.

Narzędzie to umożliwia dostarczenie informacji na temat wyników działalności Twojej firmy. Zawarta w nim analiza danych pomaga w ocenie wyniku finansowego osiągniętego w wybranych obszarach działalności.

Informacje, które zawiera, prócz wspomnianego wcześniej wyniku finansowego firmy, dotyczą także przychodów i kosztów. Co istotne, rachunek zysków i strat (RZiS) przedsiębiorstwa stanowi źródło, które można wykorzystać do badania rentowności firmy..

Jakie podmioty muszą sporządzać rachunek zysków i strat?

Wiesz już, czym jest rachunek zysków i strat, możesz więc zapytać, czy mimo wszystko musisz go sporządzać? Sprawdźmy.

Sporządzanie rachunku zysków i strat jest dla Ciebie obligatoryjne w sytuacji, gdy sporządzasz sprawozdanie finansowe. Obowiązek ten dotyczy:

Jeżeli spełniasz jeden z powyższych punktów, musisz sporządzać taki dokument.

Rachunek zysków i strat – zasady rachunkowości

Sprawozdanie finansowe przygotuj zgodnie z tymi zasadami:

• współmierności kosztów i przychodów,
• Memoriału.

Tę pierwszą definiuje ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, w szczególności art. 6 ust. 2. Wynika z niej, że: Dla zapewnienia współmierności przychodów i związanych z nimi kosztów do aktywów lub pasywów danego okresu sprawozdawczego zaliczane będą koszty lub przychody dotyczące przyszłych okresów oraz przypadające na ten okres sprawozdawczy koszty, które jeszcze nie zostały poniesione.

Oznacza to, że musisz ująć koszty, które wywołują określone przychody w tym samym okresie, w którym ujęte zostały właśnie te przychody. A dokładniej mówiąc, kiedy ponosisz koszty umożliwiające osiągnięcie określonego przychodu, to ujmujesz je w okresie sprawozdawczym, w którym zostały wykazane przychody.

W przypadku zasady memoriałowej, która łączy się z zasadą współmierności, można stwierdzić, że przychody i koszty zostały osiągnięte bądź poniesione w momencie ich wystąpienia, a nie w czasie ich zapłaty. Osiągnięte przychody w danym okresie np. ze sprzedaży towarów oraz poniesione koszty uzyskania tych przychodów (niezapłacone) prowadzą do powstania zobowiązań i kosztów.

Budowa rachunku zysków i strat

W rachunku zysków i strat znajdziesz różne pozycje, które będą pomocne w podjęciu wielu decyzji.

W związku z tym budowę RZiS można podzielić na 4 segmenty:

• działalność podstawową (operacyjną)
  • pozycja wyszczególnia przychody ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów,wraz z kosztami, które zostały poniesione w celu osiągnięcia przychodów,
• pozostałą działalność operacyjną,
  • pozostałe przychody operacyjne m.in.:
    • zysk ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych,
    • dotacje,
    • inne przychody operacyjne,
• pozostałe koszty operacyjne m.in.:
  • strata ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych,
  • aktualizacja wartości aktywów niefinansowych,
  • inne koszty operacyjne,
• działalność finansową:
  • przychody finansowe m.in.:
    • dywidendy i udziały w zyskach,
    • odsetki,
    • zysk ze zbycia inwestycji,
    • aktualizacja wartości inwestycji,
    • inne np. różnice kursowe,
  • koszty finansowe m.in.:
    • odsetki,
    • strata ze zbycia inwestycji,
    • aktualizacja wartości inwestycji,
    • inne np. różnice kursowe,

Co za tym idzie, konstrukcja rachunku zysków i strat pozwalająca na wyliczenie wyniku finansowego wygląda następująco:

Wynik na działalności operacyjnej + Wynik na pozostałej działalności operacyjnej + Wynik na operacjach finansowych + Podatek dochodowy + Pozostałe obowiązkowe obciążenia zysku

Widząc różnicę między przychodami a kosztami, możesz ustalić zysk lub stratę brutto swojej działalności gospodarczej. Wynik brutto pomniejszony o podatek dochodowy oraz pozostałe obowiązkowe obciążenia zysku ukazuje wynik finansowy netto za dany okres.

Forma sporządzania rachunku zysków i strat

Zgodnie z polskim prawem RZiS sporządzany jest obligatoryjnie w układzie pionowym. Za to ustawa o rachunkowości dopuszcza dwie metody jego sporządzania:

• porównawczą,
• kalkulacyjną.

Możesz wybrać jeden z wariantów, jeżeli posługujesz się układem rodzajowym kosztów i równolegle funkcjonalnym. Jeśli jednak stosujesz układ rodzajowy kosztów, RZiS prowadzisz w wariancie porównawczym. Jeżeli został wybrany układ funkcjonalny – w wariancie kalkulacyjnym.

Metoda porównawcza

Wybierając wariant porównawczy rachunku zysków i strat, klasyfikujesz koszty pod względem ich rodzaju. Robisz to za pomocą takich kont jak:

• zużycie materiałów i energii,
• wynagrodzenia,
• ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia,
• amortyzacja,
• usługi obce,
• podatki i opłaty,
• pozostałe koszty rodzajowe.

Metoda kalkulacyjna

W metodzie kalkulacyjnej przyjmujesz koszty względem miejsc ich powstania. Tutaj wspomagasz się kalkulacyjnym układem kosztów.

W tym układzie występują takie konta jak:

• produkcja podstawowa, gdzie rejestrowane są koszty bezpośrednio związane z procesem produkcyjnym,
• koszty wydziałowe, które stanowią pośrednie wydatki na produkcję,
• produkcja pomocnicza,
• koszty ogólnego zarządu, które obejmują wydatki związane z funkcjonowaniem zarządu przedsiębiorstwa oraz jego administracji,
• koszty sprzedaży, gdzie znajdują się wydatki związane z opłatami towarzyszącymi sprzedaży produktów, ich transportem, dystrybucją itp.

Rachunek zysków i strat – czego można się z niego dowiedzieć?

Jak już wiesz, rachunek zysków i strat pod względem ważności stoi tuż obok bilansu. Jest nieodłącznym elementem sprawozdania finansowego.

Jeśli chcesz dowiedzieć się z RZiS jak najwięcej, możesz przeprowadzić wstępną analizę, która obejmuje takie etapy jak:

• ustalenie i ocenę zmian w wielkościach przychodów ze sprzedaży, kosztów czy wyniku finansowego,
• badanie struktury przychodów i kosztów,
• badanie relacji zachodzących pomiędzy poszczególnymi kategoriami wyniku finansowego, tj. zysku lub straty.

Zmiany zachodzące w RZiS zazwyczaj przedstawiane są w procentach. To właśnie one najlepiej odzwierciedlają skalę zmian. Ich dynamikę i tempo ustala się przy wykorzystaniu stałej bądź zmiennej bazy porównań. Co do zasady, jest to okres do 3 lat, przy przyjęciu stałej bazy porównawczej. Przykładowo przyjmujemy, że rok 2019 jest naszym rokiem bazowym i porównujemy go względem roku 2020 i 2021.

Aby ustalić relacje zachodzące między poszczególnymi kategoriami wyniku finansowego, możemy posłużyć się takimi oto równaniami matematycznymi:

• zysk z działalności operacyjnej/zysk ze sprzedaży * 100%,
• zysk brutto/ zysk z działalności operacyjnej * 100%,
• zysk brutto/ zysk ze sprzedaży * 100%,
• zysk netto/ zysk ze sprzedaży * 100%,
• efektywna stopa opodatkowania = podatek dochodowy/ zysk brutto * 100%.

Rachunek zysków i strat stanowi więc dla Ciebie kluczowe narzędzie pozwalające na orientację w swojej sytuacji finansowej. Dzięki wstępnej analizie możesz ustalić tendencje i kierunki, w jakich rozwija się Twoja firma, a także przyjrzeć się wybranym aspektom. Analiza wskaźnikowa pomoże Ci zbadać sytuację finansową oraz ustalić przyczyny obecnego stanu.

Zdajemy sobie sprawę, że być może dopiero rozpoczynasz swoją przygodę z prowadzeniem działalności gospodarczej lub masz już co nieco za sobą. Zmaganie się z ciągłymi obowiązkami związanymi z działalnością, zagmatwanymi przepisami prawnymi czy biurokracją powoduje przytłoczenie i niepokój. Dobrym rozwiązaniem dla początkujących firm i ich właścicieli jest usprawnienie i zorganizowanie działu księgowości.

Źródła:

Ustawa z dnia 29.09.1994 r. o rachunkowości (Dz. U. z 2021 r. poz. 217).

E. Nowak, Analiza sprawozdań finansowych, PEW, Warszawa 2017.

G. Świderska, Jak czytać sprawozdanie finansowe. Przewodnik menedżera, Difin, Warszawa 2010.

A. Skórzewski, Sprawozdania finansowe i ich analiza, SKwP, Warszawa 2013.

M. Sierpińska, Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN, Warszawa 2015.