Ryzyko w biznesie - jak się z nim oswoić?

[MUZYKA]

• Cześć! Z tej strony Sylwia Królikowska. A wysłuchacie podcastu "Rozmowy o biznesie", który powstał dzięki Firmove.pl. Firmove.pl to serwis, który wspiera przedsiębiorców i przedsiębiorczynie w ich biznesowej drodze. Dostarcza Wam sprawdzonej wiedzy rozwiązań i narzędzi, żeby ta Wasza droga biznesowa była jeszcze łatwiejsza i przyjemniejsza. A dziś będziemy rozmawiali o ryzyku. I moją gościnią jest... Da-da-da! Janina Bąk! Dzień dobry!
• Dzień dobry!
• Słuchajcie, Janina jest statystyczką, influencerką i trenerką biznesową. Założycielką dwóch firm, które, jak sama mówi, mają rozbawić. Janina Daily i Play in DNA. Autorka dwóch bestsellerowych książek serii „Statystycznie rzecz biorąc", które sprzedały się w liczbie ponad 150 tysięcy egzemplarzy. Szkoli niemal sto firm rocznie z kompetencji przyszłości, między innymi analityki wystąpień publicznych i kreatywności.
• Tak.
• No to super. A my dzisiaj porozmawiamy o ryzyku. No i jak to jest z tym naszym ryzykiem, jeżeli chodzi o Polskę? Lubimy ryzyko czy nie lubimy ryzyka?
• Nie lubimy i mam na to dane. Jest taki coroczny raport, który zbiera dane na temat różnych krajów. I tego, jak obywatele tych krajów, na ile są skłonni podejmować właśnie ryzykowne decyzje. Na ile są w stanie działać w niepewności. I teraz skala jest taka, że można dostać maksymalnie sto punktów. I sto punktów to jest ten moment, kiedy obywatele nie chcą ponosić żadnego ryzyka, boją się. Nie lubią ryzyka. Nie lubią ryzyka, że chcą mieć taki stan pewności. I teraz Polska w tym rankingu ma dziewięćdziesiąt trzy punkty na sto, czyli bardzo wysoko. Nie jesteśmy jakby pierwszym krajem w Europie w tej kwestii, ale to nie ma znaczenia. Dla nas znaczenie ma to, że faktycznie Polki, Polacy jakoś się tego ryzyka boją. I dlatego bardzo cieszy mnie ten podcast, bo o ile całkowicie rozumiem, że to ok się bać, to naprawdę mamy sposoby, mamy ileś tam kroków, które możemy podjąć, żeby trochę tym ryzykiem zarządzać i je zminimalizować.
• Zanim zastanowimy się, jak zarządzać tym ryzykiem, jak je minimalizować, powiedz proszę, jakie to mogą być ryzyka. Czyli nasz przekaz kierujemy przede wszystkim do młodych przedsiębiorców, przedsiębiorczyń, nakreślmy im, jakie to są możliwe ryzyka, które mogą stanąć na ich drodze biznesowej.
• Na pewno ryzyko finansowe i tutaj podzieliłabym je jakby na dwa etapy. Po pierwsze potrzebujemy finansów na start firmy, czyli jeśli na przykład będziemy sprzedawać jakieś produkty, to na kupienie tych produktów, magazynowanie, wysyłki itd. itp. A później potrzebujemy oczywiście jakichś tam pieniędzy na rozwój firmy, więc to ryzyko finansowe zawsze jest. Ono może być mniejsze lub większe. Jeśli pracujemy właśnie z jakimiś produktami, to tu wchodzą właśnie koszty, na przykład, że zatowarujemy się za bardzo i będziemy za to płacić, ale znowu, da się jakoś tym ryzykiem finansowym zarządzać. Jest oczywiście ryzyko zewnętrzne, na które niekoniecznie mamy wpływ typu, na przykład wszelkie zmiany makroekonomiczne, typu inflacja, na nie też możemy się przygotować. Jeśli chodzi o jakieś takie wydarzenia, które mogą się przytrafić naszemu biznesowi, typu pożar w magazynie albo inne straszne rzeczy, no to tu musimy pamiętać o ubezpieczeniu. Myślę, że taka najważniejsza myśl dla każdego przedsiębiorcy to, żeby jednak ubezpieczyć.
• To już od początku, prawda? Czyli nie czekać, że pojawią jakieś pieniądze, które będą odłożone i tam nie wiem, czy kupić sobie nową sukienkę, czy się ubezpieczyć... Tylko od początku?
• Absolutnie. I teraz jakby zakres ubezpieczeń, również ubezpieczeń specjalnie dla firm albo spółek jest gigantyczny i myślę, że na tym absolutnie nie należy oszczędzać. Później mamy ryzyka związane z czynnikiem ludzkim. I tutaj też bym powiedziała, że tu są dwie rzeczy. Z jednej strony z podwykonawcami i kontrahentami. Zwłaszcza na początku może się zdarzyć tak, że będziemy pracować z ludźmi, którzy, brutalnie rzecz ujmując, nie dowiozą. Tutaj bardzo dobrze jest zrobić research, może wśród ludzi, którzy korzystają z podobnych usług, np. wysyłkowych czy magazynowych, na ile są zadowoleni lub niezadowoleni z danych dostawców. A drugie ryzyko związane z czynnikiem ludzkim, to są ludzie, z którymi będziemy współpracować. Na ile okażą się właśnie dobrymi pracownikami i będą spełniać swoje obowiązki. Tutaj myślę, że tym ryzykiem można zarządzać po pierwsze, poprzez bardzo skrupulatny proces rekrutacyjny. I uważam, że on powinien na pewno wyjść poza CV i list motywacyjny, zwłaszcza, że uważam, że listy motywacyjne to naprawdę nie jest dobra metoda rekrutacji w dobie AI. Gwarantuję. Ok. Więc długi proces rekrutacji z zadaniami rekrutacyjnymi, również ze sprawdzeniem, w dużych korporacjach to się nazywa dopasowanie do kultury organizacyjnej, ale w mniejszych przedsiębiorstwach chodzi o to, na ile te wartości tej osoby, sposób pracy, są spójne z nami. No i okres próbny. No to musi zawsze być okres próbny, żeby sprawdzić, na ile jesteśmy właśnie dopasowani do tej osoby, a ta osoba do nas.
• A powiedz mi, ryzyko wizerunkowe?
• O, to coś o tym wiem. Tak, to jest bardzo ważne ryzyko, zwłaszcza w dobie internetu, gdzie nawet nie jest o tyle łatwo ten wizerunek stracić, bo badania na temat bojkotów konsumenckich pokazują bardzo różne wskazania, ale faktycznie trzeba o to bardzo dbać, czyli na przykład bardzo bym uważała, jaką agencję social mediową zatrudniamy do zarządzania naszymi treściami. I bardzo bym tutaj dbała o to, że jednak wszystkie te treści mają być autoryzowane przez nas.
• Powiedz mi, Janina - już od początku? Czyli jeżeli jestem młodą przedsiębiorczynią i dopiero rozpoczynam swoją przygodę biznesową, to Ty byś już rekomendowała, żeby od początku te kwestie wizerunkowe powierzyć specjalistom?
• Wiesz co, nie, bo wiem, że na początku mamy wiele różnych wydatków, również takich wydatków, o których czasem przedsiębiorcy zapominają, a które kosztują, no czasem kilka, kilkanaście tysięcy, typu branding, zrobienie strony internetowej. Oczywiście te ceny się różnią, mogą być znacznie niższe, zależnie od naszego budżetu, więc nie, na początku bym nie inwestowała, niekoniecznie inwestowała w specjalistów od social mediów, nawet z specjalistów od reklam. Wtedy, kiedy będzie taka możliwość jak najbardziej, lubię myśleć o tym, że właśnie jeśli coś przedsiębiorcom zaczyna zajmować zbyt wiele czasu, albo nauczenie się tego zajmuje zbyt wiele czasu, to żeby wtedy to zatrudnić, ale jeśli piszemy ten content sami, no to też pamiętajmy, że jeśli występujemy jako marka, to ryzykujemy tym wizerunkiem i że być może wtedy nasze poglądy, albo niektóre trudne kontrowersyjne tematy, lepiej jest odstawić na bok, bo tak, wypowiadanie się na takie tematy zawsze jest ryzykiem.
• Ok, ryzyko technologiczne?
• Bardzo ważny temat, dlatego że teraz mamy dużo aspektów związanych z cyberbezpieczeństwem, mamy też, jeśli ktoś korzysta z dużej infrastruktury, to tutaj też mogą się zdarzyć różne wypadki losowe, nie mówiąc już o tym, że były takie wypadki związane z, na przykład, hostingiem, gdzie hosting nie był ubezpieczony i stracono wszystkie dane, bo nie było kopii danych, więc właściciele wielu stron internetowych te dane stracili. Więc tutaj znowu, jeśli to jest infrastruktura - ubezpieczmy się, szkolmy się z cyberbezpieczeństwa, uważam, że to akurat jest takie szkolnie, w które warto zainwestować od samego początku, nawet totalna podstawa, jak to, żeby nasze hasła do social mediów były naprawdę skomplikowane i różne, bo gdy stracimy konto firmowe, to jest gigantyczny problem.
• No właśnie, to teraz Janina, tak krok po kroku, jestem młodą przedsiębiorczyną, usłyszałam od ciebie ile tych ryzyk jest i tak sobie myślę „o jejku, o jejku", ale dobra, chcę wprowadzić na rynek jakiś produkt. Hipotetyzuję, mam taką iluminację, ubranka dla kotów, może być?
• Może być, choć będziesz mieć kryzys wizerunkowy.
• Czemu będę mieć kryzys wizerunkowy?
• Że ubierasz zwierzęta w ubranka, gwarantuję ci to. Okej, czyli to nie jest dobry pomysł na biznes?
• Nie, ja jestem 10 lat w internecie, widziałam już wiele kryzysów, miałam już wiele też kryzysów, mimo, że bardzo się staram jakby być dość... nie, może neutralna nie, ale jakby bardzo filtruje treści, które się u mnie pojawiają. Ubranka dla kotów, czapki dla zwierząt. Bardzo zły pomysł.
• Okej, dobra, to już dziękuję, to już na dzień dobry, jeżeli ktoś myślał o takim biznesie, nie dziękujcie! Nie, no dobra, to nie ubranka dla kotów, no to może w takim razie...
• ... zabawki dla zwierząt.
• Zabawki dla zwierzaków, okej, dobra, czyli ja Sylwia wpadam na pomysł, że chce produkować zabawki dla zwierzaków. No i teraz przychodzi ten taki moment, że się nie rzucam łapu-capu, tylko już wiem od Janiny, że powinnam zarządzić ryzykiem i jakoś podejść do tego z głową. Czyli tak, krok numer jeden, co powinnam zrobić? Badania rynku, jakby nie mam żadnych wątpliwości. Zanim w ogóle rozpoczniemy jakiekolwiek prace nad usługą czy produktem, zróbmy badania rynku i teraz to, co mam na myśli przez to, to to, że musimy się dowiedzieć w miarę możliwości, czy jest popyt na to, co chcemy oferować. I teraz największy błąd, jaki ja widzę, bo jestem na wielu grupach, również dla mikro i średnich przedsiębiorstw, to to, że na tych grupach, gdzie mamy trochę populację generalną, to znaczy ludzi z bardzo różnych środowisk i bardzo różnych demografii, ktoś wrzuca pytanie typu, „Hej, mam pomysł na taki produkt, czy byście kupili?" I tu są dwa błędy, no w sumie błędy. Po pierwsze, my nie mamy pytać ani znajomych, ani rodziny, ani przypadkowych ludzi o to, czy kupią nasz produkt, tylko mamy pytać naszą grupę docelową.
• Czyli właścicieli kotów na przykład. Czyli muszę znaleźć jakąś grupę, nie wiem, grupę na Facebooku, czy gdziekolwiek, ludzi, którzy kochają koty.
• Dokładnie. To jest moja grupa docelowa i ich mam pytać. Jest też, zwracam uwagę, problem z pytaniem, czy kupiłbyś ten produkt. Nie powinniśmy się przywiązywać do tych statystyk, bo ludzie najczęściej mówią, że tak, ale to naprawdę nie jest dobra wskazówka tego, czy naprawdę kupią. Więc o ile warto zadać to pytanie, żeby mieć jakieś rozeznanie, to nie wpadałabym w nas zbytni optymizm, jeśli 30% powie tak. Ok, a jak jest lepsze pytanie w takim razie? Jest jakieś lepsze zamiast, czy kupiłbyś mój produkt? Tak, jest na przykład pytanie o to, co jest dla ciebie najważniejsze w przypadku takiego produktu. Czy to jest cena, czy to jest jakość, czy to są inne jakieś cechy. Jest również pytanie, czy wśród już dostępnych zabawek jest jakaś funkcjonalność, której ci brakuje. Więc tych pytań jest więcej. I myślę, że totalnie badania konsumenckie muszą zostać zrobione, ale mam ciekawy przykład badań konsumenckich zabawek dla psów. Kiedy pewna firma stwierdziła, że nie przeprowadzi tych badań konsumenckich wśród właścicieli psów, tylko wśród psów. To znaczy, że otworzyli taki concept store, gdzie były zabawki dla psów i psy sobie wybierały te zabawki. No i co się okazało? Okazało się, że właściciele i tak nie kupują tych zabawek, które wybrały psy, tylko kupują te, które najlepiej wyglądają na Instagramie. Ale dla nas to jest ważna wskazówka, że ostatecznie musimy się zastanowić, kto w gospodarstwie domowym podejmuje decyzje na temat kupowania tego produktu. Bo zwłaszcza jeśli chodzi na przykład o produkty kosmetyczne albo żywieniowe, wiemy z badań, że to kobiety w gospodarstwie podejmują te decyzje. Więc to jest druga rzecz, że pytamy osoby z naszej grupy docelowej i zawsze zastanawiamy się, kto ostatecznie podejmuje tę decyzję zakupową. Czyli to jest pierwsze ryzyko, czy ja to w ogóle sprzedam, nie? Czyli jeżeli się obawiam tego, mam w głowie takie ryzyko: „matko, droga, czy ktoś to w ogóle kupi?", to tutaj jest takie konkretne rozwiązanie, dobra. I mam jeszcze jedno rozwiązanie. Pamiętajmy, że jeśli chcemy zminimalizować to ryzyko finansowe, to możemy spróbować modelu przedsprzedaży. W przypadku niektórych produktów, właściwie większości produktów, tyle. Jest przedsprzedaż, więc wtedy nie ryzykuję tym, że na przykład zatowaruję się za bardzo i przy tym jest to też bardzo prosty sposób, żeby zbadać zapotrzebowanie. I w przypadku przedsprzedaży zawsze możemy dać taką klauzulę, że jeśli nie osiągnie wymaganego pułapu, to niestety ona się nie odbędzie.
• Ok, super. Dobra, to tym ryzykiem zarządziliśmy. Krok numer dwa.
• Analiza konkurencji. Musimy się dowiedzieć, kto jeszcze na rynku oferuje takie usługi. I teraz, a później się o tej konkurencji nauczyć. W jaki sposób to zrobić? Takie dwa najprostsze sposoby. Prosta analiza Google, czyli sprawdź, wrzućmy w zapytanie w Google'a „zabawki dla psów". Pamiętajmy, że te zapytania będą różne, jeśli prowadzimy biznes lokalny. No bo jeśli na przykład otwieram kawiarnię we Wrocławiu, to nie interesują mnie kawiarnie w Warszawie itd. I wtedy warto te wyszukiwania zawęzić do Wrocławia. A z drugiej strony mamy takie serwisy, gdzie można wpisać, czym zajmuje się firma, albo nawet kod PKD. I on nam pokaże, ile jest podobnych firm w danej okolicy. Będziemy już widzieli, jakie jest ryzyko konkurencji. Tak. Ale ja bym nie tylko sprawdziła, ile mamy konkurencji, ale również jak ona działa i jak sobie radzi. Czyli po pierwsze chyba otworzyłabym tutaj tego Excela i wypisała mocne strony konkurencji. Czyli z czym radzą sobie świetnie na przykład, że świetnie prowadzą social media. Albo że mają na stronie bardzo krótką ścieżkę zakupową, co zawsze pomaga. Albo że na przykład mają bardzo dobry upselling. I wypisałabym, jeśli widzimy jakieś problemy, z czym sobie nie radzą, a później zastanowiła się, czym mój produkt może wyróżnić się od konkurencji. W czym może być lepszy. I znowu to jest takie ćwiczenie, które moim zdaniem bardzo minimalizuje ryzyko niepowodzenia. Super. No dobra. Czyli tak. Sprawdziłam, czy ktoś to w ogóle kupi. Sprawdziłam, jaką mam konkurencję i ile tej konkurencji, w czym ona jest dobra. Co dalej? Sprawdzamy albo liczymy raczej nasze koszty. Znowu mamy tu koszty na start. Chyba w kosztach na start, jeśli mamy mniejszy budżet... podam przykład logo. Możemy zamówić bardzo profesjonalne logo i branding, żeby na przykład w przypadku mojej ostatniej firmy kosztował tam kilkanaście tysięcy złotych. Ale nie ładowałabym się w to na start. Nie szłabym w ekstremum, że zlecamy to kuzynowi, który był dobry w Paincie w szkole. Nie szłabym w takie ekstremum, ale zawsze możemy znaleźć jakieś tańsze opcje. I myślę, że na start to jest ważne. Tak samo na start może nie musimy inwestować w taką w pełni profesjonalną stronę internetową. W przypadku sklepów chyba warto, żeby to jednak wszystko działało. Ale jeśli potrzebujemy po prostu prostego landinga, to są nawet serwisy, które zrobią nam to za jakąś niewielką kwotę. No więc z jednej strony liczymy te koszty na start. Z drugiej strony musimy sobie oszacować, jakie będziemy mieć koszty stałe co miesiąc. I teraz, jeśli chodzi o takie koszty podatkowe, czyli różne ZUS-y i inne, to faktycznie na stronie Firmove.pl mamy takie poradniki, które pokazują nam, ok, jakie będą te koszty związane właśnie z podatkami i różnymi składkami. I oprócz tych podatków i składek pamiętajmy, że mamy jeszcze jakieś różne koszty stałe, które oczywiście zależą od biznesu. Jeśli będziemy mieć pracowników, to będziemy mieć koszty związane z pracownikami. Jeśli będziemy wymagać zatowarowania, to mamy stałe koszty dotyczące hurtowni. Jeśli ten towar nam się nie mieści w chałupie, to pewnie będziemy potrzebowali dodatkowego storage'u. Te koszty będą różne, zależnie od rodzaju biznesu, ale musimy je naprawdę szczegółowo policzyć. Łącznie, na przykład, jeśli mam kawiarnię, to z mediami albo estymowanymi mediami. Dlaczego? Dlatego, że większość biznesów nie zarabia od pierwszego miesiąca. To jest zupełnie naturalne, że to trwa jakiś czas, zanim zaczniemy osiągać zyski, więc musimy być przygotowani na to, na te kilka miesięcy, kiedy być może nie będziemy zarabiać. To był w sumie mój kolejny punkt, ale łatwo do niego nawiążę, są oferty takich dofinansowań. Są oferty z Urzędu Pracy. Wiem to, bo dokładnie tydzień temu mój kolega z tego skorzystał, gdzie dostaje się wsparcie finansowe na start swojej działalności gospodarczej, bezzwrotne. I są również fundusze unijne. One się różnią ze względu na gminę, miejsca zamieszkania i ze względu na czas, ale warto właśnie pamiętać o funduszach europejskich. Oni mają świetną linię informacyjną i infolinię, gdzie na bieżąco można na stronie internetowej lub dzwoniąc, dowiedzieć się, ok, jakie teraz są dla mnie oferowane dofinansowania. Co ciekawe są też pożyczki na rozwój. Sama z takiej korzystam ostatnio, kiedy szłam na studia podyplomowe, więc pamiętajmy, że i przy zakładaniu biznesu, i jeśli potrzebujemy jakiejś dodatkowej wiedzy na rozwój, są takie dofinansowania dostępne. Myślę, że to jest mega ważne, bo to jest chyba to największe ryzyko, którego boją się młodzi przedsiębiorcy. To ryzyko finansowe, że ja, mówiąc kolokwialnie wtopię kasę, a potem się okaże, że tych pieniędzy nie ma. I teraz myślę sobie, że to jest ważne.
• Słuchajcie, na Firmove.pl też znajdziecie informacje, jakie to są środki, gdzie te środki znaleźć, więc bardzo serdecznie was zachęcamy, żeby zajrzeć na Firmove.pl. Ale też moim zdaniem to jest mega ważne, co powiedziałaś Janina, czy jest ryzyko, że ja przez pierwsze miesiące nie będę zarabiał? Rozumiem, że jest i ono jest bardzo realne. I też musimy być na to gotowi.
• Tak, to oczywiście zależy. Bo jak ja zakładałam moją pierwszą firmę, to jeszcze pracowałam na pół etatu, więc to ryzyko było mniejsze. A, no i nie miałam żadnego towaru, więc ryzyko było po prostu takie, że nie będę zarabiać. To oczywiście zależy od tego, jaką mamy firmę, są też branże trudniejsze i łatwiejsze. Ale na pewno myślę, że wszyscy powinni się z tym liczyć, że wszyscy powinni się z tym liczyć, że być może przez pierwsze miesiące nie będziemy zarabiać. Co oczywiście jest ryzykiem, ale znowu można się na nie przygotować. I naprawdę bardzo zachęcam ludzi, żeby poszukali tych dofinansowań i lokalnie i trochę szerzej, bo one naprawdę istnieją. Myślę, że wiele osób nie wie, albo można nawet jak wie, to nie korzysta, bo zakłada że... Albo myśli, że to nie działa, że Urząd Pracy itd. Nie, naprawdę działają. Te kwoty się różnią, ale kilka tysięcy, od kilku tysięcy złotych można mieć na taki start.
• Super, super. To porozmawiałyśmy o ryzykach, które są na drodze początkującego przedsiębiorcy. A jak już się zaczyna być takim doświadczonym przedsiębiorcą, to tam są jeszcze jakieś ryzyka, czy nie?
• Słuchaj, to jest doskonałe pytanie, bo swoją pierwszą firmę zaczynałam 7 lat temu, a swoją drugą firmę zaczęłam w styczniu tego roku. Więc mam pewne doświadczenie. Więc główny problem na start to biurokracja. To znaczy formalności. Ale nie dlatego, że ich jest dużo czy mało, bo z tym jesteśmy w stanie sobie poradzić, ale dlatego, że te dokumenty i formularze są tak napisane, że po prostu nie rozumiesz, o co chodzi. Ja do dziś dostaję pisma z Urzędu Skarbowego, które są napisane tak, że jestem przekonana, że zaraz idę do więzienia, a jak idę do Urzędu Skarbowego, to okazuje się, że mam nadpłatę jeden grosz. I tutaj czasem warto poprosić o pomoc, o taką godzinną konsultację z kimś, kto zajmuje się właśnie zakładaniem firm, po to, żeby bezpiecznie przejść przez ten proces, bo wypełnienie tych dokumentów jest bardzo ważne. Czy na przykład weźmiemy metodę kasową, która pozwala nam trochę ograniczyć ryzyko, kiedy kontrachęci nam nie płacą, bo wtedy płacimy podatek VAT, dopiero wtedy, kiedy zapłaci się nam fakturę. Więc tak naprawdę to bardzo dobrze, żeby ten formularz dobrze wypełnić. A skoro już mówię o metodzie kasowej, to niestety wtedy, gdy zaczynałam firmę siedem lat temu i teraz, problem jest w moim doświadczeniu, w polskim biznesie największy taki, że kontrahenci nie płacą na czas. I to jest taki trochę łańcuch, dlatego, że ja zawieram z kimś umowę, on mi nie płaci na czas, bo mówi, że jemu nie zapłacono na czas i tak dalej. I o ile to jest realny problem, dlatego wydaje mi się, że to ważne, żeby przedsiębiorcy pamiętali, że tak się może zdarzyć, czyli na przykład zakładanie, że o, ktoś ma mi zapłacić tyle, więc tego dnia będę mieć tyle pieniędzy i będę w stanie zapłacić moim pracownikom. No jest dużym optymizmem w tym kraju, niestety wciąż, niewielu przedsiębiorców wie, że jeśli nie dostaniemy płatności na czas, mamy odsetki, które są naliczone według polskiego prawa. I one są naliczane od dni, czyli jeden dzień, drugi dzień, trzeci dzień. Ale są jeszcze odsetki, które powinno się nam zapłacić już od pierwszego dnia, kiedy ktoś nie płaci. To się tak nazywa zadośćuczynienie, czy za konieczność windykacji, za konieczność proszenia, właśnie, za konieczność proszenia o własne pieniądze. I to jest kwota, zależnie od tego, jak wysoka jest faktura, 40 euro albo 70 euro albo 100 euro. Wydaje mi się, że 40 euro do 5 tysięcy złotych, ale to warto sprawdzić. Czyli to też warto wiedzieć, że jeśli ktoś nam nie zapłaci na czas, to od razu od pierwszego dnia przysługuje nam te 40, 70, 100 euro i tutaj zawsze się powołuję po prostu na przepis prawny. I z tym trochę trudno dyskutować. Więc mamy tu pewne narzędzie, mamy też fakturowanie, czyli kiedy sprzedajemy nasze faktury firmie zewnętrznej i to ona jakby dokonuje ten windykacji. Więc znowu mamy tu narzędzia, żeby temu zapobiegać, ale warto wziąć takie... zapobiegać, raczej - minimalizować te ryzyka. Ale warto wziąć właśnie pod uwagę, że mogą być takie sytuacje.
• Super, to jeżeli ja się mogę podzielić moim doświadczeniem, bo ja też pracuję tylko z dużymi firmami i jeżeli płatność nie spływa na czas, to rzadko kiedy jest tak, że ktoś po prostu nie ma pieniędzy, bo to zazwyczaj duże firmy to nie jest tak, że one nie mają pieniędzy, one najczęściej mają skomplikowane procedury. I to co mi pomaga to po pierwsze to, że jak wysyłam fakturę, to zawsze proszę o informację zwrotną, czy z tą fakturą wszystko jest w porządku, czyli czy jest właściwy odbiorca, czy jest data, czy jest wszystko tak jak trzeba, bo najgorsze jest jak na przykład mija już termin płatności, a ta firma wraca i mówi „ooo, pani Sylwio, tam w ogóle złe dane, prosimy o nową fakturę". I nalicza od nowa. Więc po pierwsze - upewniajcie się, proście o informację zwrotną, czy ta faktura jest dobrze wypełniona. Po drugie, ja zawsze zachęcam do takiej proaktywności, czyli jeżeli widzę, że na przykład za tydzień mija termin tej płatności, to ja już piszę do klienta i mówię „Cześć, słuchajcie, za tydzień mija termin tej płatności, dajcie proszę znać, czy tam wszystko... czy ta płatność wyjdzie planowo" i czasami się zdarza, że oni mówią: „o no, faktycznie dobrze wyjdzie", albo czasami mówią „aj tam mamy jakąś drobną obsuwę", nie? Ja też mogę tym jakoś zarządzić i myślę, że to jest właśnie bardzo ważne, żeby też odpowiednio wcześnie przewidywać zwłaszcza jeżeli mamy doświadczenia, to już mówię to jako doświadczona przedsiębiorczyni.
• Tak, tak, no wiem, że w ogóle nie powinnyśmy o tym rozmawiać, bo to nie powinno, inaczej uważam, że to już dawno powinno nie mieć miejsca w biznesie, ale ma. Jakby... księgowe w Polsce bardzo często są na urlopach, głównie według maili różnych firm. Istnie coś takiego jak „bus factor", czyli ile osób w mojej firmie musi wpaść pod autobus, żeby przestała funkcjonować. I ten wskaźnik powinien być jak najwyższy. Czyli jeśli ja, jako Janina coś mi się stanie, oczywiście nie chodzi o to, że takie rzeczy też się zdarzają, ale na przykład ze względu na stan zdrowotny przestanę móc pracować, to czy jest w stanie ktoś mnie zastąpić. I sposobem na zminimalizowanie tego ryzyka jest posiadanie procedur w firmie. I uważam, że to należy mieć w firmie od samego początku Procedurę na to, właśnie, co się stanie, jeśli mój content manager, coś mu się stanie. Czy mam inną osobę, która ma dostęp do wszystkich mediów społecznościowych i profili. Procedurę na to, w jaki sposób obsługujemy każdego, jednego klienta, w jaki sposób obsługujemy zwroty, w jaki sposób obsługujemy klientów, którzy mają nieoczekiwane oczekiwania, typu że na przykład chcą oddać produkt 30 dni po terminie, a nie 14. Więc uważam, że na start, nawet jeśli jesteśmy firmą jednoosobową, miejmy procedury na wszystko, bo wtedy to też ułatwi nam działania. Jakby mamy procedury, mamy krok po kroku wypisane, jak działać w odpowiedniej sytuacji.
• Super, to też nam daje takie poczucie bezpieczeństwa, że właśnie gdyby coś się stało, to nie jest tak, że firma nagle staje. Powiedz mi, Janina, bo ja tak sobie cały czas myślę mając w głowie, że rozmawiamy przede wszystkim w trosce o tych młodych przedsiębiorców i przedsiębiorczynie. Czasami jest tak, że jak już widzą to ryzyko, tak jak dzisiaj ponazywaliśmy to ryzyko, już wiemy, że to jest do ogarnięcia, to jesteśmy w stanie tym zarządzić. I potem oni wchodzą do świata mediów społecznościowych i tam wiesz, tam jest nieustająca propaganda sukcesu i temu wychodzi, i ten ma takie wyniki, i ten super, i ten fajnie. I taka osoba, która chce rozpocząć biznes, może być taka, no trochę, wiesz, może onieśmielona tym, że jaką ja mam gwarancję, że mi wyjdzie, a może mi nie wyjdzie, a jak mi nie wyjdzie, to w ogóle będę przegrywem roku. Czyli moje pytanie do ciebie brzmi, jak zarządzać tym takim ryzykiem we własnej głowie, tym takim lękiem, że ja wchodzę teraz do świata biznesu, gdzie wszyscy są przecież pełni sukcesu, a mnie może nie wyjść.
• Tu mi z pomocą przychodzi psychologia. I mam, mam dwa, dwie odpowiedzi na ten temat, ale na start chciałabym powiedzieć, że moje firmy bardzo dobrze sobie radzą, więc myślę, że mogę powiedzieć, że osiągnęłam jakiś tam sukces, a sama się na tym czasem łapię. Znaczy sama się czasem na tym łapię, że wchodzę na tego LinkedIna i czuję się przegrywem, bo akurat dziś nie zrobiłam pięciu certyfikatów i, i, i już, nie, albo nie zarobiłam iluś tam w tydzień, więc po pierwsze, wszystkim się to zdarza. Ale po drugie, mówiłam o tej psychologii. I po pierwsze, mamy coś takiego, jak asymetrię pozytywno-negatywną. Czyli łatwiej nam jest sobie przypomnieć wszystko, co nam się nie udało, wszystko, co zrobiliśmy źle, wszystkie te projekty, które poległy, niż te pozytywne. I w Wielkiej Brytanii były nawet takie badania, gdzie osoby były proszone, żeby opisać, żeby wypisały jak najwięcej swoich cech. I średnio ludzie wypisywali 24 cechy, w tym tylko 6 pozytywnych. W sensie, jak próbowali się opisać swoje mocne, słabe strony,  to znacznie łatwiej sobie przypomnieć te słabe strony. Więc warto o tym pamiętać i warto, co jakiś czas, jeśli ktoś potrzebuje, to nawet sobie spisywać to, co wyszło, żeby właśnie nie wpadać w tę pułapkę asymetrii. A druga rzecz jest taka, że porażki są nieodłącznym elementem biznesu. Tylko my o tym zapominamy, bo istnieje coś takiego jak błąd przeżywalności, i to oznacza, że my tak naprawdę w mediach widzimy ludzi tylko tych, którym się udało. Czyli nikt nie da okładki Forbesa, przedsiębiorcy, któremu właśnie upadł biznes. I to sprawia takie wrażenie, że wszyscy odnoszą sukcesy. Tak naprawdę, kiedy poczytamy sobie historię iluś tam założycieli firm, to wiele z nich, zanim im się udało, miało jeden, drugi, trzeci, czwarty biznes, który im nie wyszedł. Innowatorzy częściej ponoszą porażkę, zwyczajnie dlatego, że częściej próbują. Więc jakby to wynika z czystego prawdopodobieństwa. Ale żeby dać ludziom właśnie taką ulgę aha, no i od razu, nie chcę mówić od razu, że ok, komuś biznes nie wyjdzie. Czasem to jest po prostu jakiś pomysł w ramach biznesu, który nie wyjdzie. Ja też na przestrzeni tych siedmiu lat miałam wiele pomysłów na projekty, które zostały zrealizowane i nie wyszły z jakiegoś powodu. Tutaj jeśli wam nie wyjdzie jakiś mały projekt albo jakaś mała akcja sprzedażowa, zawsze lepiej to nam wpływa na myślenie o tym, jeśli wykonamy taką analizę post mortem. Czyli sprawdzimy, dlaczego coś nie zadziałało, dlaczego, co mogliśmy zrobić lepiej, bo wtedy się z tego uczymy. A ostatnia rzecz, i to jest absolutnie mój ulubiony sposób na to. Są już duże firmy, które publicznie się może nie chwalą, ale upubliczniają swoje porażki. Na przykład znana firma lodów Ben & Jerry's oni wprowadzają nowe smaki na rynek bardzo często. Co roku pojawiają się na rynku nowe smaki. I bardzo wiele z tych smaków się nie udaje, w sensie ludzie ich nie kupują. I oni w swojej głównej, obok swojej głównej siedziby w Stanach Zjednoczonych mają tak zwane cmentarzysko smaków. I tam każdy smak, który nie wyszedł, ma swój nagrobek, ma swoje epitafium i ma, co ciekawe, napisane jak długo był na rynku. I wiele z tych produktów było na rynku rok, albo mniej niż rok. Bo to jest inna sprawa, że jak projekt nam nie wychodzi, no to warto mieć jakąś taką datę, kiedy mówimy sobie ok, to nie inwestujemy w niego dalej. Tutaj jest taki efekt utopionych kosztów. Efekt kosztów utopionych. Czyli już tyle poświęciliśmy na ten produkt, że wydaje nam się, czy tam projekt, że musimy go ciągnąć dalej, bo już tyle zainwestowaliśmy. Warto na to uważać. No więc mamy to cmentarzysko smaków. Ono jest też online, więc właśnie warto zobaczyć. Jak wrzucę w Google cmentarzysko smaków? Cudowne. I zobaczysz, jak wiele tam jest tych produktów, które nie wyszło. Jak często one krótko żyły. A to jest gigantyczna firma. I nawet im to nie wyszło. Nasza polska firma Traffit również na swoje 10-lecie na swojej stronie opublikowała właśnie listę produktów, która im nie wyszła. Albo jeszcze te produkty działają, ale już wiedzą, że im nie wyjdą, więc je skasują. Więc to też daje pewną ulgę. No i Google. Myślę, że to jest duży przykład nawet dla małych i średnich przedsiębiorców. Albo zwłaszcza nawet. Dlatego, że Google kojarzy nam się z taką firmą, która no odniosła niebywały sukces. Jakby wszystko tam im się udało. I teraz jest taka strona. Killed by Google, czyli zabite przez Google, gdzie można zobaczyć wszystkie produkty, które Google'owi nie wyszły. My o wielu z nich nie pamiętamy, o wielu z nich nigdy nie wiedzieliśmy. I to jest lista, którą będziesz scrollować, bo tych produktów jest tyle. Więc ja rozumiem, że strach przed tą porażką jest bardzo duży. Całkowicie to rozumiem. Ale znowu, ona pewnie na jakimś etapie tego biznesu się zdarzy. No właśnie, nie od razu w formie, że ten biznes upadnie, ale w formie jakiegoś projektu na przykład. W formie jednego produktu na przykład. Czy jednej usługi, która okaże się nietrafiona.
• Nie poddawajmy się. Myślmy o tym, że to się przydarza, nawet dużym firmom. I po prostu lecimy dalej. Wymyślamy nowy produkt. Ale mnie zainspirowałaś tym Forbesem. Czekam na okładkę Forbesa. Ale patrz, jakie to by było uwalniające. Nawet nie okładka Forbesa, ale nawet to, żeby przedsiębiorcy na tym LinkedInie, gdzie tam jest ciągła propaganda sukcesu, zaczęli się dzielić porażkami.
• No, ale ponieważ się nie dzielą, to pozostaje mi, żeby powiedzieć właśnie tym osobom nas słuchającym, że to się zdarza wszystkim. Janina, no bo da się żyć bez ryzyka? Znaczy, da się w ogóle założyć, prowadzić biznes bez ryzyka? Czy jest możliwość osiągnięcia takiego stanu, że to ryzyko wyeliminujemy do zera? Do zera to pewnie nie. Nie, do zera nie. No bo jest tak wiele czynników, które na to wszystko wpływają, że na pewno nie da się go wyeliminować. Ale właśnie na pewno są takie kroki, które możemy podjąć, które to ryzyko zminimalizują. Czyli właśnie tak jak mówiłam, odpowiednie badania rynku. Pamiętajmy też, że nie jesteśmy pierwszymi przedsiębiorcami, którzy zakładają biznes, więc jest bardzo dużo poradników, bardzo dużo darmowych materiałów, które pomagają przejść przez ten proces. Jeśli znamy innych przedsiębiorców, którzy też już przez ten proces przeszli, pogadajmy z nimi. Jeśli znamy kogoś, kto realizuje podobną usługę, albo przynajmniej korzysta z tych samych podwykonawców, no właśnie typu hurtownia czy kurier. Spytajmy ich, czy są zadowoleni, czy nie. No, po prostu da się te ryzyka naprawdę zminimalizować, i da się na nie przygotować. Tylko faktycznie trzeba otworzyć tego Excela i zrobić, odrobić swoją robotę, zaczynając od dobrego biznesplanu, badań rynkowych i analizy konkurencji. No i finansowej oczywiście. Chciałam zapytać, czy można zarządzać ryzykiem na intuicję. Wiesz co, intuicja to nie jest coś, z czego bym totalnie zrezygnowała, ale wiemy z badań, że intuicja... ważnym elementem intuicji jest doświadczenie. To znaczy, że jeśli ja prowadzę biznes w jednej branży przez 10 lat, to faktycznie nabrałam doświadczenia w niektórych kwestiach, które ułatwiają mi podjęcie decyzji tej intuicyjnej. Ale na początku drogi, absolutnie nie. Na początku drogi skupmy się na danych, skupmy się na korzystaniu z wiedzy, którą już inni posiadają, i która jest dla nas dostępna za darmo, nie na intuicji. I nie na tym, co mówią nasi przyjaciele i rodzina. Pomimo tego, że na pewno dobrze nam życzą. To, że dobrze nam życzą, trochę zaburzy te badania.
• Dokładnie tak. No dobrze, Janina, to powiedz mi tak, jak byśmy chciały podsumować, zebrać to wszystko razem. Takie trzy najważniejsze wskazówki odnośnie oswajania ryzyka, które możesz dać naszym słuchaczom i słuchaczkom.
• Opierać się na danych. Dużo o tym dzisiaj mówiłyśmy i zdecydowanie uważam, że trzeba to zrobić. Nie ma tutaj wymówki, że „a nie lubię liczb", bo opieranie się na danych naprawdę potrafi to ryzyko bardzo zminimalizować. Po drugie, korzystać z informacji, które już są dostępne za darmo, czyli z wszelkich poradników od A do Z, na przykład, jak założyć firmę, jakie to mogą być koszty. Na Firmove.pl są takie poradniki. Są też takie poradniki darmowe od innych przedsiębiorców. No i również, jeśli chodzi o informacje o różne dofinansowania, więc powiedziałabym tak: dane, informacje, a na końcu chyba taka świadomość, bo chciałabym zakończyć tak jakoś wzmacniając tych małych i średnich przedsiębiorców, bo w gruncie rzeczy tak, zakładanie biznesu jest ryzykowne, ale to jest to też wspaniała przygoda i niesamowicie satysfakcjonująca. Pamiętać o tym, że tak, zakładanie biznesu jest zawsze ryzykiem, ale można się do tego przygotować. Jeśli naprawdę, jest tak, że chcemy spróbować swoich sił jako przedsiębiorca, to żeby spróbować dobrze zarządzić tym ryzykiem, zminimalizować je i spróbować. I myślę, że do tego przede wszystkim będziemy was zachęcali. Zdecydowanie do tego zachęcam, bo tak jak mówię, to była dziwna i no dziwna droga przez te 10 lat, no ale z jakiegoś powodu w tym roku założyłam drugi biznes. Jest to niesamowicie satysfakcjonujące. Mi to dało nadzieję, jak powiedziałaś, że teraz założyłaś drugą firmę, to mówię, kurcze, czyli faktycznie jest nadzieja
• ... czyli widzisz te ryzyka, ale one muszą być na tyle do zarządzenia, że zdecydowałaś się założyć drugą firmę.
• Tak, ale powiem Ci, jeszcze jedno ryzyko, które możemy zminimalizować. Otworzyła mi się szufladka w głowie na ryzyka, że gdy decydujemy się wejść w jakąś branżę. Bardzo proszę, nie decydujmy się wejść w nią, tylko w oparciu o to, co jest naszym marzeniem, albo pasją. Bo o ile pasja jest bardzo ważna w napędzaniu nas do działania, o tyle nie może być jedynym wyznacznikiem rozpoczynania biznesu. Jim Collins w takie książce „Good to Great" tak naprawdę mówił, że należy znaleźć taki złoty środek pomiędzy trzema elementami, czyli tym, co lubię robić, bo to naprawdę pomaga, tym, co umiem robić, to jest bardzo ważny element, czyli, czy tak naprawdę się znam na tej branży. I trzecie, to, co daje mi pieniądze. Na pieniądze pomoże nam analiza rynku. Na to, co lubię robić, no to my wiemy najlepiej. Na to, co umiem robić, też wiemy, ale pamiętajmy też właśnie o tych wszystkich darmowych szkoleniach. Część z nich jest online, a część, jeśli jest offline, jest dofinansowana. C
• zyli powiedz Janina, byłoby super, gdyby były te wszystkie trzy, tak? Czyli na przykład, jeżeli ja Sylwia lubię szydełkować, no to rozumiem, że to jest moja pasja szydełkowania. Lubię to robić. I teraz może być taki wariant, że ja jestem w tym dobra, albo nie jestem w tym dobra. Czyli na przykład lubię szydełkować i dobrze szydełkuję. Fajne, tam nie wiem, jakieś zabawki szydełkuję. Ale może się okazać, że na przykład nie ma na to popytu, tak? Czyli nie ma... nikt mi za to nie zapłaci. A może być tak, że... takie próbuję teraz scenariusze sobie w głowie stworzyć. Czyli, że na przykład lubię to robić i jestem w tym dobra.
•  Tak, ale jeśli to nie przynosi pieniędzy, no to to nie jest biznes. To jest pasja. To jest pasja. Ok. I znowu po prostu bym się nad tym zastanowiła. Po prostu usiadłabym nad kartką papieru i się zastanowia, ok, ten mój pomysł na biznes. Czy on wiem, że czasem nie będzie w stanie 100% łączyć tych elementów, ale żeby o każdym z tych elementów pomyśleć. Widzę na tych czasem grupach Facebooka, wiem, że to nie jest jakaś reprezentatywna próba, ale widzę takie wpisy typu: „chciałabym założyć biznes, co proponujecie". Nie, jeśli nie macie pomysłu, to nie róbcie tego. Znowu zminimalizujcie to ryzyko poprzez zastanowienie się, ok. Czy jest coś, co łączy wszystkie te trzy elementy. Wszystkie te trzy elementy.
• Czyli, czy lubię to robić, czy jestem w tym dobry i czy faktycznie znajdę nabywców. Czyli, czy rynek mi za to zapłaci.
• Tak, dokładnie. To jest super podsumowanie. Powiedziałaś, że te ryzyka są, ponazywałaś je, ale też dałaś konkretne narzędzia, jak pracować z tymi ryzykami, jak je uspokajać, bądź też jak je minimalizować i za to jestem ci bardzo, bardzo wdzięczna.
• Tak, to znaczy taką miałam nadzieję, żeby ostatecznie pokazać ludziom, że warto i że jest nadzieja i że te ryzyka naprawdę da się nimi zarządzać i minimalizować. Bo znowu, jak wejdziemy w internet, to można wiele poczytać takich strasznych postów o tym, jak to jest ciężkie. Jasne, nie zawsze będzie łatwo, ale warto.

[MUZYKA]

• Dobra, Janina, przechodzimy do mojej ulubionej części, czyli „Prawda czy Fałsz".
• Jak w teleturnieju?
• Jak w teleturnieju. Ja czytam zdanie, a ty podnosisz plakietkę i mówisz, czy to jest prawda czy fałsz. Z takim króciutkim uzasadnieniem. Dobra?
• Dobra.
• No to pierwsze. Uwaga. Praca na etacie jest mniej ryzykowna niż prowadzenie własnej działalności.
• Prawda. Wiem, że praca na etacie ma swoje ryzyko, ale jednak, jeśli mamy dobrą umowę o pracę, jesteśmy chronieni, mamy jakiś tam okres wypowiedzenia no i przede wszystkim mamy co miesiąc wypłatę, co nie jest zawsze oczywiste w przypadku własnego biznesu.
• Drugie. Osoba, która nie lubi podejmować ryzyka, nie powinna prowadzić biznesu. Prawda. Myślę, że tak jak rozmawialiśmy, własny biznes zawsze wiąże się z ryzykiem. Zdaję sobie sprawę, że znowu osoby pracujące na etacie też mają swoje ryzyko, ale uważam, że w przypadku własnych przedsiębiorców jest ono wyższe.
• Warto czekać z założeniem biznesu aż będzie się odpowiednio do tego gotowym.
• Prawda. No nie może być inaczej. To nie jest tak, że musimy wprowadzić na rynek produkt, usługę, bo zaraz ktoś nam ją ukradnie. Musimy się najpierw do tego przygotować, no i rozmawiałyśmy o tym w odcinku, jak. Więc totalnie prawda. Tu powinny być trzy prawdy.
• Im bardziej ryzykowne decyzje, tym większa szansa na spektakularny sukces.
• O i tu mogę użyć w końcu „fałsz". Nie, ryzykowne decyzje nie muszą oznaczać, że będziemy mieć bardziej spektakularny sukces. Czasem spokojne, zrównoważone podejście do np. wprowadzenia nowej usługi, produktu, będzie opłacać się bardziej.
• Osoba odważna to taka, która nie boi się ryzyka.
• Tak. Myślę, że tak. Odważne osoby nie boją się ryzyka no i też wiedzą, jak nimi mniej więcej zarządzać, i jak zarządzać tym, kiedy coś pójdzie nie tak.
•  Janina, dziękuję ci serdecznie za dzisiaj. Rozmawiałyśmy o ryzyku, o oswajaniu ryzyka. Rozmawiałyśmy o tym, że to ryzyko jest i musimy być go świadomi, ale też, że są metody, jego szacowania, minimalizowania i za to ci serdecznie dziękuję, bo mam nadzieję, że ten odcinek dał dużo pozytywnej energii naszym słuchaczom i słuchaczkom.
• Mam nadzieję, taki był cel, żeby właśnie pokazać, że tak, to ryzyko jest, ale da się nim zarządzać i żeby zachęcić właśnie wszystkich słuchających do tego, że własny biznes może być trudną, ale fantastyczną przygodą. I za to trzymamy kciuki. Tak.

[MUZYKA]