Równoważny czas pracy – czym się charakteryzuje i kto może pracować w takim systemie?

Wykorzystanie standardowego systemu czasu pracy, zakładającego pracę przez 8 godzin dziennie i 5 dni w tygodniu, jest mało elastyczne. W wielu przypadkach zdecydowanie lepiej sprawdzi się praca w systemie równoważnym, który pozwala na wydłużanie czasu pracy w pewnych okresach, a następnie jego proporcjonalne skracanie w innych. Poniżej przeczytasz, co to jest równoważny czas pracy i na jakich zasadach możesz wprowadzić go w swojej firmie.

Czym jest równoważny czas pracy?

Choć zatrudnienie na etacie kojarzy się z wykonywaniem obowiązków codziennie przez 8 godzin, obowiązujące przepisy przewidują więcej możliwości, a jedną z nich jest właśnie równoważny czas pracy. Kodeks pracy reguluje tę kwestię w art. 135 i następnych. Dzięki niemu można skonstruować zdecydowanie bardziej elastyczny grafik. Równoważny czas pracy dopuszcza przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy (w standardowym wariancie w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym miesiąca). Oczywiście przedłużony dobowy wymiar czasu pracy ulega zrównoważeniu krótszym dobowym wymiarem czasu pracy w innych dniach albo poprzez dni wolne od pracy.

Nie zawsze jednak konieczne jest przyjęcie miesięcznego okresu rozliczeniowego, jeśli decydujesz się na równoważny czas pracy. 3-miesięczny okres rozliczeniowy może być wprowadzony w szczególnie uzasadnionych przypadkach. W kontekście prac uzależnionych od pory roku lub warunków atmosferycznych może być natomiast przedłużony maksymalnie do 4 miesięcy. Zwróć uwagę, że w świetle art. 129 § 2 Kodeksu pracy istnieje możliwość przedłużenia okresu rozliczeniowego nawet do 12 miesięcy, jeśli jest to uzasadnione przyczynami technicznymi lub obiektywnymi

Równoważny czas pracy – kiedy jest możliwy?

Zgodnie z Kodeksem pracy system równoważnego czasu pracy może być wprowadzony, jeżeli jest to uzasadnione organizacją lub rodzajem pracy. Zwykle znajduje zastosowanie, jeśli wymaga tego interes przedsiębiorstwa np. w związku z sezonowością. Może sprawdzić się np. w handlu, gastronomii, sektorze turystycznym i hotelarskim, ale również w przemyśle, w tym pracach związanych z obsługą urządzeń, utrzymaniem ruchu czy zapewnianiem bezpieczeństwa.

Równoważny czas pracy a prawo do odpoczynku

Oczywiście pracodawca w każdym przypadku – także wprowadzając równoważny czas pracy w przedsiębiorstwie – jest zobowiązany do zapewnienia pracownikowi prawa do odpoczynku. Tę kwestię reguluje art. 133 Kodeksu pracy. Zgodnie z nim pracownikowi przysługuje w każdym tygodniu co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku, w tym co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego. W przypadku brania udziału w akcji ratowniczej lub przejścia na inną zmianę tygodniowy nieprzerwany odpoczynek nie może być natomiast krótszy od 24 godzin. Zgodnie z przepisami odpoczynek ten powinien przypadać w niedziele (przez kolejne 24 godziny licząc od godziny 6:00 w tym dniu, chyba że ustalona została inna godzina). Jeżeli zakład pracy pracuje w niedzielę, może być to natomiast inny dzień tygodnia. Co więcej: pracownikowi pracującemu w systemie równoważnego czasu pracy przysługuje po każdym okresie wydłużonego dobowego czasu pracy odpoczynek odpowiadający co najmniej liczbie przepracowanych godzin.

Prawo pozwala więc na zdecydowanie większą elastyczność ustalenia warunków pracy, jednak nadal pracodawcy muszą zapewniać pracownikom zgodne z Kodeksem pracy warunki wypoczynku, wprowadzając równoważny czas pracy. Ile godzin w tygodniu mają do przepracowania pracownicy? Może być to np. 60 godzin (5 dni pracy po 12 godzin), jednak konieczne jest oczywiście zrównoważenie tego czasu pracy w następnych okresach, a więc przepracowanie odpowiednio mniejszej liczby godzin. Istotnym zagadnieniem jest równoważny czas pracy a nadgodziny. Również w tym przypadku określa się je w stosunku do przeciętnego tygodnia pracy wynoszącego 40 godzin zgodnie z art. 129 Kodeksu pracy.

Wdrożenie równoważnego czasu pracy

Jeżeli istnieją przesłanki za wprowadzeniem równoważnego czasu pracy, zgodnie z art. 150 Kodeksu pracy, systemy i rozkłady czasu pracy ustala się w układzie zbiorowym albo w regulaminie pracy. Jeżeli natomiast pracodawcy nie obejmuje układ zbiorowy pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy, może zrobić to w obwieszczeniu. 

Jeżeli w zakładzie pracy nie działa organizacja związkowa lub nie wyraża zgody na zmianę systemu i rozkładu czasu pracy, pracodawca może zastosować równoważny czas pracy, informując o tym okręgowego inspektora pracy.

Równoważny czas pracy a grafik

Ustalanie grafiku przy zastosowaniu równoważnego czasu pracy jest zdecydowanie trudniejsze. Po pierwsze konieczne jest zbilansowanie liczby przepracowanych godzin. Istotną rolę odgrywa w tym kontekście również okres rozliczeniowy, który w określonych przypadkach może być dłuższy od miesiąca i wynieść nawet rok. Nadal obowiązuje także przeciętnie pięciodniowy tydzień pracy, w związku z czym należy zapewnić pracownikowi dwa dni wolne w ciągu tygodnia. Pytania wzbudza również zagadnienie, jakim jest równoważny czas pracy a praca w sobotę i niedzielę. Oczywiście jest to możliwe w sytuacjach wymienionych w Kodeksie pracy, a system równoważny można stosować nie tylko w standardowych harmonogramach obejmujących tydzień pracy od poniedziałku do piątku. Tworząc grafiki, nie należy zapominać również, że pracownikowi w systemie równoważnym przysługuje nieprzerwany odpoczynek równy co najmniej liczbie przepracowanych godzin.