Urlop ojcowski – ile płatny, wymiar, zasady przyznawania

Pojawienie się dziecka to szczególne wydarzenie dla obojga rodziców. W związku z tym nie tylko mama, ale również tata może skorzystać z dodatkowej przerwy od pracy. Urlopu ojcowskiego nie należy jednak mylić z popularnym „tacierzyńskim”. Poniżej przeczytasz, czym jest urlop ojcowski, na jakie wynagrodzenie możesz liczyć i co będzie potrzebne do ustalenia prawa do jego przyznania.

Co to jest urlop ojcowski i komu się należy?

Obowiązujące prawo pracy oferuje rodzicom kilka rodzajów urlopów, dzięki którym mogą skupić się na opiece nad dzieckiem. Choć najczęściej mówi się o urlopie macierzyńskim i jego części, z której mogą skorzystać ojcowie, czyli „tacierzyńskim”, pula dostępnych opcji jest szersza, a jedną z nich jest urlop ojcowski. Warto skorzystać z tej możliwości, tym bardziej że przepisy z 2023 roku rozszerzają dostęp do tego świadczenia.

Jeśli prowadzisz firmę, również możesz przejść na urlop ojcowski. Działalność gospodarcza uprawnia do skorzystania z tego świadczenia – pod jednym warunkiem – przedsiębiorca musi opłacać składki na ubezpieczenie chorobowe. Wypłata zasiłku będzie także możliwa w przypadku osób, które są zatrudnione na umowę zlecenie i opłacają składki na ubezpieczenie chorobowe. W okresie korzystania z urlopu musisz jednak zrezygnować z pracy zarobkowej – w przeciwnym wypadku zasiłek nie będzie Ci przysługiwał.

Wymiar urlopu ojcowskiego

W przypadku urlopu ojcowskiego niektóre kwestie mogą budzić wątpliwości. Warto więc je doprecyzować.

Ile dni wolnego przysługuje świeżo upieczonemu tacie? 
Zgodnie z art. 182 Kodeksu pracy urlopu udziela się na okres maksymalnie dwóch tygodni (liczy się je jako 14 dni kalendarzowych, a więc uwzględnia się również soboty i niedziele).

Czy urlop ojcowski można dzielić? Przepisy wskazują, że ze świadczenia można skorzystać jednorazowo lub w dwóch częściach, przy czym żadna z nich nie może być krótsza niż tydzień. Co ważne: wymiar urlopu nie jest zależny od liczby posiadanych dzieci. Urlop ojcowski na bliźniaki, trojaczki czy czworaczki będzie więc wynosił tyle samo, co w przypadku narodzin jednego dziecka.

Inną ciekawą kwestią jest urlop ojcowski a zmiana pracy: nic nie stoi na przeszkodzie, aby pracownik wykorzystał urlop po zmianie pracodawcy, nawet jeśli dziecko pojawiło się przed nawiązaniem współpracy. W przypadku osób, które zmieniają miejsce zatrudnienia, a ze względu na ustawowe terminy wciąż mogłyby wykorzystać urlop ojcowski, w świadectwie pracy w odpowiednich rubrykach powinien zostać uwzględniony stosowny zapis.

Wniosek o urlop ojcowski

Jeśli zastanawiasz się nad urlopem ojcowskim, przede wszystkim zwróć uwagę na warunki jego przyznawania.

Drugi z tych punktów wszedł w życie dopiero 1 lutego 2023 roku. Wcześniej osoby przysposabiające dziecko mogły skorzystać z urlopu ojcowskiego nie dłużej niż do ukończenia przez nie 7 roku życia lub 10 roku życia, jeśli podjęto wobec dziecka decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego.

Choć zgodnie z prawem pracodawca nie może odmówić urlopu ojcowskiego, musisz oczywiście zatroszczyć się o kwestie formalne.

Jakie dokumenty przygotować? Jeżeli ojciec dziecka pracuje na podstawie umowy o pracę, będą to:

• skrócony odpis aktu urodzenia dziecka lub jego kopia bądź kopia postanowienia sądu o przysposobieniu dziecka, 
• oświadczenie o niekorzystaniu wcześniej w całości lub w części z urlopu ojcowskiego, 
• wniosek o urlop ojcowski.

Dokumenty należy złożyć najpóźniej na 7 dni przed rozpoczęciem urlopu ojcowskiego. 

W przypadku przedsiębiorców niezbędne będą: 

• skrócony odpis aktu urodzenia dziecka,
• wniosek ZUS ZAO, 
• wypełniony formularz Z-3b.

Osoby prowadzące własną działalność gospodarczą powinny złożyć dokumenty najpóźniej na dzień przed planowanym rozpoczęciem urlopu.

Wynagrodzenie za urlop ojcowski

Zastanawiasz się, jak wpłynie na Twoje dochody urlop ojcowski, ile procent wynagrodzenia otrzymasz i co będzie miało wpływ na wysokość wypłaty? Ustawodawca zadbał o ojców, którzy zdecydują się na skorzystanie z tego uprawnienia. Wysokość zasiłku macierzyńskiego wypłacanego w jego trakcie wynosi 100% podstawy wymiaru zasiłku (do ZUS-u składa się wniosek o zasiłek macierzyński za okres urlopu ojcowskiego). W praktyce, aby dowiedzieć się, ile wyniesie świadczenie za ten okres, musisz wziąć pod uwagę średnią wynagrodzenia z ostatnich 12 miesięcy.

Nieco inaczej wygląda to w przypadku przedsiębiorców. Jeśli prowadzisz firmę, otrzymasz 100% podstawy wymiaru. W przypadku tak zwanego dużego ZUS-u (podstawa wymiaru to 4161 zł) łączna suma zasiłku za okres urlopu ojcowskiego wyniesie niespełna 1700 zł. Kolejną korzyścią jest jednak to, że za sam okres urlopu nie trzeba będzie opłacać składek na ubezpieczenia społeczne, co pozwoli na uzyskanie kolejnych oszczędności.

Na nieco inne kwestie zwraca z pewnością uwagę pracodawca, którego pracownik udaje się na urlop ojcowski. Kto płaci należny zasiłek? W przypadku firm zatrudniających mniej niż 20 pracowników robi to Zakład Ubezpieczeń Społecznych, w większych przedsiębiorstwach odpowiada za to pracodawca.

Kiedy ZUS wypłaca pieniądze za urlop ojcowski? Powinien zrobić to niezwłocznie, najpóźniej w ciągu 30 dni od złożenia dokumentów niezbędnych do uzyskania zasiłku. 

Co ważne: w związku z nowelizacją Polskiego Ładu ustawodawca zdecydował, że udzielany zasiłek jest zwolniony z podatku dochodowego. Dotyczy to także zasiłku macierzyńskiego wypłacanego w trakcie urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego. Dotychczas funduszami trzeba było podzielić się z fiskusem.

Różnica pomiędzy urlopem ojcowskim a „tacierzyńskim”

Choć urlop ojcowski istnieje w naszym porządku prawnym od dłuższego czasu, wciąż wielu ojców nie ma o nim pojęcia. Na dodatek często bywa również mylony z innymi formami urlopów, zwłaszcza z niezwykle popularnym „tacierzyńskim”.

W praktyce jedynym urlopem stworzonym z myślą o ojcu małego dziecka jest urlop ojcowski, a „tacierzyński” jest częścią urlopu macierzyńskiego, którą może na własne życzenie przejąć ojciec dziecka. Aby było to możliwe, matka musi jednak wykorzystać przynajmniej 14 z 20 tygodni przysługującego jej urlopu macierzyńskiego. Jak łatwo obliczyć, maksymalny wymiar „tacierzyńskiego” to 6 tygodni w przypadku narodzin jednego dziecka.

Pod uwagę należy jednak wziąć również urlop wykorzystany przez matkę przed porodem. Ta zależność przekłada się również na termin, w jakim można skorzystać z „tacierzyńskiego”: nie można się o nie ubiegać niezależnie od matki. Przy tym długość maksymalnego „tacierzyńskiego” rośnie wraz z liczbą dzieci: w przypadku dwojga wyniesie 17 tygodni, trojga 19, a pięcioraczki to maksymalnie 23 tygodnie urlopu „tacierzyńskiego”.

Obie formy urlopów sporo jednak łączy: w obu przypadkach pracodawca nie ma prawa odmówić udzielenia urlopu pracownikowi. Prawo do „tacierzyńskiego” ma też przedsiębiorca opłacający ubezpieczenie chorobowe. Również pod względem finansowym to rozwiązanie jest tak samo korzystne, co urlop ojcowski. Ile płatny jest „tacierzyński”? Zasiłek wyniesie 100% podstawy lub 80%, jeśli matka dziecka zdecydowała się na skorzystanie z urlopu rodzicielskiego bezpośrednio po macierzyńskim. Na podobnej zasadzie możliwe jest również skorzystanie z urlopu rodzicielskiego. Przy jednym dziecku maksymalna długość urlopu wziętego przez oboje rodziców wynosi do 32 tygodni.

Zupełnie innym rodzajem urlopu jest urlop wychowawczy: może być udzielony maksymalnie do zakończenia roku, w którym dziecko kończy 6 lat, a jego całościowy wymiar to 36 miesięcy. W przypadku dzieci z niepełnosprawnością limit wieku dziecka ulega wydłużeniu do 18 roku życia, a łączna długość urlopu to 72 miesiące. Ten urlop jest jednak bezpłatny.

Poza tym osoby sprawujące opiekę nad dzieckiem do lat 14 w przypadku jego choroby mogą liczyć na zasiłek opiekuńczy – w ciągu roku można skorzystać z 60 dni opieki.

W przeciwieństwie do powyższych form wsparcia rodzicielstwa na urlopie ojcowskim pracownik lub przedsiębiorca może przebywać maksymalnie dwa tygodnie, a niewykorzystany we wskazanym terminie urlop po prostu przepada. To kolejny argument, który może zachęcać do skorzystania z niego.