Mobbing – jak go rozpoznać i właściwie zareagować?

Nie ma wątpliwości, że dobra atmosfera oraz wzajemny szacunek są niezwykle istotne dla efektywnej i satysfakcjonującej pracy. Niestety czasami zdarza się, że podstawowe zasady są łamane, co rodzi konsekwencje na wielu płaszczyznach. Mobbing w pracy to poważne naruszenie, którego w żadnym wypadku nie można lekceważyć i bagatelizować. Co to jest mobbing? Jak go rozpoznać oraz jak właściwie na niego zareagować?

Czym jest mobbing w miejscu pracy?

Pojęciem mobbing w kontekście zachowań zaobserwowanych w grupach społecznych po raz pierwszy posłużył się Peter-Paul Heinemann. Termin zaczerpnięto z języka angielskiego (mob – „napastować”, „nagabywać”). Pierwotne określenie ma szersze znaczenie i nie odnosi się wyłącznie do procederów w pracy. Definicja mobbingu w kontekście firmy obejmuje szereg działań o charakterze agresywnym, uporczywym i długotrwałym, wymierzonych w jednego pracownika przez inną osobę lub osoby z organizacji. 

Najczęstsze przejawy mobbingu to m.in.: poniżanie, wyśmiewanie, upokarzanie, izolowanie, ignorowanie, przydzielanie nieodpowiednich zadań lub nadmierne kontrolowanie. Kluczową cechą dystynktywną tego zjawiska jest jego przewlekłość i systematyczność – to odróżnia je od pojedynczych incydentów czy nieporozumień oraz sytuacji konfliktowych w środowisku pracowniczym. Kolejne fazy mobbingu prowadzą w konsekwencji do obniżenia samooceny, izolacji, a nawet zaburzeń psychicznych. Wyjątkowo istotne jest odróżnienie opisu przypadku mobbingu w pracy od przejawów łamania zasady równego traktowania pracowników. W mobbingu pracownik staje się przedmiotem plotek, psychicznego dręczenia i nieuzasadnionej krytyki. 

Ze względu na działanie, można wyróżnić dwa rodzaje mobbingu:

• mobbing bezpośredni – czyli przykre docinki, złośliwa krytyka, poniżanie itp.;
• mobbing niebezpośredni – działanie pośrednio krzywdzące ofiarę, czyli np. rozpowszechnianie nieprawdziwych, ośmieszających plotek.

Jak rozpoznać mobbing wśród pracowników?

Rozpoznanie i udowodnienie mobbingu w pracy może być trudne, ponieważ ofiary często bagatelizują bądź ukrywają doznawane krzywdy, a działania sprawców mogą pozostawać niezauważone przez pozostałych pracowników lub być celowo ignorowane. Niemniej jednak istnieje kilka charakterystycznych sygnałów, na które warto zwrócić uwagę. 

Pracownicy będący ofiarami mobbingu często wykazują objawy takie jak: silny stres, lęk, zmniejszenie samooceny, problemy ze snem, frustracja i unikanie kontaktu wzrokowego. Niepokojące mogą być też częste absencje z powodu choroby, niechęć do współpracy i izolowanie się od reszty grupy np. we wspólnych przestrzeniach. Jeśli zauważysz takie zachowania u któregoś ze swoich pracowników, nie bagatelizuj ich. Zadbaj o to, by Twoi pracownicy czuli wsparcie i wiedzieli, gdzie zgłosić mobbing w pracy i że mogą to zrobić anonimowo. Zgłoszenie mobbingu pracodawcy to bowiem nie jedyna możliwość – o niepokojących zdarzeniach można powiadomić też inspekcję pracy lub sąd pracy. 

Ze względu na hierarchię stron, wyróżnia się dwa rodzaje mobbingu:

• mobbing pionowy/ukośny – gdy strony znajdują się w relacji przełożony–podwładny; 
• mobbing poziomy/prosty – gdy strony są współpracownikami.

Warto wiedzieć, że kara za mobbing może mieć postać finansową, ale jeśli zachowania będą nosiły znamiona przestępstwa, sprawca może nawet zostać pozbawiony wolności na okres do dwóch lat.

Właściwa reakcja na mobbing pracownika – wskazówki

W przypadku, gdy dotrze do Ciebie informacja o niepokojących zachowaniach, musisz niezwłocznie podjąć odpowiednie działania w celu ochrony praw ofiary i zapewnienia bezpiecznej atmosfery pracy. Kodeks pracy art. 94² jasno wskazuje, że w przypadku stwierdzenia mobbingu, pracodawca jest zobowiązany do podjęcia wszelkich działań mających na celu zwalczanie i przeciwdziałanie temu zjawisku, czyli między innymi przeprowadzenia dochodzenia wewnętrznego.

Jak zatem właściwie zareagować, kiedy pracownik zgłosi się do Ciebie, informując, że doświadcza mobbingu w pracy? 

1. Zapewnij wsparcie – jest to niezwykle istotne dla osoby doświadczającej mobbingu w pracy, która może nie panować nad swoim stanem emocjonalnym. Upewnij się, że pracownik wie, że może na Ciebie liczyć, nie jest pozostawiony z problemem sam i że jest traktowany poważnie. W niektórych przypadkach pomocna dla ofiary może się okazać rozmowa z psychologiem bądź terapeutą. Warto zasugerować takie rozwiązanie i pomóc w zorganizowaniu wizyty.
2. Zbierz dokładne informacje – przeprowadź z pracownikiem szczerą rozmowę i zbierz jak najwięcej informacji na temat sytuacji, jakie miały miejsce. Poproś o opisanie konkretnych incydentów, podanie dat (o ile to możliwe) i świadków. Niezwykle istotne będą też niepodważalne dowody, np. e-maile czy wiadomości tekstowe. Jeśli w Twojej firmie jest monitoring, nagrania też mogą dostarczyć materiału dowodowego.
3. Skonsultuj się z prawnikiem – w przypadku poważnych zachowań mobbingowych, warto skonsultować się z prawnikiem specjalizującym się w prawie pracy. Prawnik pomoże ocenić sytuację i zasugeruje, jakie kroki podjąć w celu obrony pracownika oraz egzekwowania praw. Kodeks pracy art. 94 osobom zatrudnionym na umowę o pracę umożliwia zgłaszanie incydentów do sądu pracy i wystąpienie o odszkodowanie za mobbing.

Jak nie dopuścić do mobbingu w przedsiębiorstwie?

Zapobieganie mobbingowi powinno być jednym z priorytetów każdego przedsiębiorstwa. Wszyscy pracownicy muszą mieć świadomość konsekwencji zachowań łamiących prawo i powinni wiedzieć, co grozi za mobbing. Oto kilka zasad, które jako pracodawca możesz wdrożyć w celu zapewnienia zdrowego i bezpiecznego środowiska pracy:

• Stwórz politykę antymobbingową – opracuj jasne zasady i politykę dotyczącą zwalczania mobbingu w miejscu pracy. Ułatwi to identyfikację i sankcjonowanie działań mobbingowych oraz zwiększy świadomość wśród pracowników.
• Edukuj pracowników – organizuj szkolenia zarówno dla pracowników, jak i kadry zarządzającej, podczas których omawiane będą zagadnienia związane nie z mobbingiem i innymi nagannymi zachowaniami w pracy. Takie spotkania powinny zaznajomić pracowników ze skutkami i sposobami radzenia sobie z problemami w środowisku pracy. Świadomość pracowników na temat mobbingu jest kluczowa dla jego zapobiegania.
• Zapewniaj wsparcie i dbaj o ducha zespołu – istotne w zapobieganiu nieprawidłowościom, konfliktom i incydentom jest okazywanie wsparcia i dbanie o pozytywne relacje w zespołach. Wspólne wyjazdy integracyjne, szkolenia komunikacyjne i warsztaty dotyczące współpracy oraz metod radzenia sobie ze stresem to cenne narzędzia do budowania kultury komunikacji, zgranych zespołów i pozytywnego środowiska pracy. 

Przeciwdziałanie mobbingowi – obowiązek pracodawcy

Polskie prawo pracy zawiera przepisy, które nakładają na pracodawców obowiązek przeciwdziałania mobbingowi. Zgodnie z art. 94¹ Kodeksu pracy, jako pracodawca masz obowiązek przeciwdziałać zaistnieniu zjawiska mobbingu w miejscu pracy. Obejmuje to m.in.:

• reagowanie na zachowania noszące znamiona mobbingu,
• działanie prewencyjne, by nie dopuścić do sytuacji mobbingu.

Rozwiązania antymobbingowe możesz dobrać indywidualnie do potrzeb swojej firmy i specyfiki działalności, którą prowadzisz. Sposobem na przeciwdziałanie mobbingowi może być też np. utworzenie komisji antymobbingowej lub powołanie pełnomocnika do spraw przeciwdziałania mobbingowi.

Konsekwencje ignorowania zjawiska mobbingu przez pracodawcę

Ignorowanie mobbingu przez pracodawcę może prowadzić do poważnych konsekwencji prawnych. W świetle przepisów prawa pracy wyłącznie pracodawca bierze odpowiedzialność za mobbing w firmie. Dotyczy to oczywiście sytuacji, w których jest sprawcą, ale również i tych przypadków, w których mobberem jest podległy pracownik. 

Na gruncie Kodeksu pracy odpowiedzialność pracodawcy sprowadza się przede wszystkim do konieczności zadośćuczynienia finansowego z tytułu rozstroju zdrowotnego ofiary mobbingu i wypłaty odszkodowania z tytułu rozwiązania stosunku pracy przez pracownika. Wysokość rekompensat musi przy tym być proporcjonalna do doznanej krzywdy i dostosowana do indywidualnego przypadku. Znaczenie mają między innymi okoliczności incydentów, okres doznawania poniżenia i skala nękania. Warto podkreślić, że zadośćuczynienie jest formą rekompensaty strat niemajątkowych – krzywd psychicznych, negatywnych przeżyć moralnych i emocjonalnych – nie ekwiwalentem utraconego wynagrodzenia.

Mobbing w miejscu pracy jest poważnym naruszeniem praw człowieka i pod żadnym pozorem nie można go tolerować. Rozpoznanie nagannych zachowań i właściwa reakcja są niezbędne dla bezpieczeństwa pracowników i zachowania zdrowej atmosfery pracy. Przeciwdziałanie mobbingowi to Twój obowiązek jako pracodawcy, dlatego warto być świadomym zagrożeń i działać prewencyjnie, dbając o dobro pracowników i firmy.