Jak przebiega proces sądowy i kiedy się na niego zdecydować?

Jeśli pomimo prób rozwiązania sporu na drodze polubownej, strony konfliktu nie dojdą do porozumienia, ostatecznym rozwiązaniem jest dochodzenie swoich racji przed sądem. Z czym wiąże się takie postępowanie i na co musisz się przygotować? W poniższym tekście odpowiadamy na kilka kluczowych pytań.

Najważniejsze informacje o procesie sądowym

Gdy nie działasz w branży prawniczej, masz pełne prawo nie znać się na niuansach prawnych. Nie zwalnia Cię to jednak z konieczności dotrzymania niezbędnych formalności tak, aby ów proces mógł dojść do skutku.

Pierwszym krokiem jest wniesienie pozwu. Musi on spełniać określone wymogi formalne, dlatego podczas jego przygotowywania warto skorzystać z pomocy prawnej. W przeciwnym razie łatwo o błąd, który może zniweczyć Twoje próby dochodzenia swoich racji, jeszcze zanim sprawa trafi na salę sądową. Decydując się na proces sądowy, musisz liczyć się koniecznością poniesienia wymiernych kosztów. Pomoc prawna adwokata, który będzie służył swoją wiedzą i doświadczeniem, jest tylko jednym z nich.

Etapy procesu sądowego

Poszczególne etapy procesu cywilnego (który obejmuje lwią część prowadzonych spraw) to:

• faza rozpoznawcza,
• faza zabezpieczająca,
• faza egzekucyjna,
• faza międzynarodowa.

Zwróć szczególną uwagę na etap pierwszy, czyli tryb rozpoznawczy. Może być przeprowadzony na dwa sposoby:

• procesowy, w którym biorą udział obydwie strony sporu (pozwany oraz powód), a sąd wydaje wyrok,
• nieprocesowy, w którym żadna ze stron nie bierze udziału, a postępowanie kończy się wydaniem postanowienia sądu.

Opłaty za procesy sądowe

Decydując się na proces, musisz przygotować się na wydatki. Spotkasz się z kilkoma rodzajami opłat sądowych. Zasadniczo wyróżnia się stawki kwotowe lub ryczałtowe – procentowe. Najniższa opłata (podstawowa) wynosi zaledwie 30 zł, ale jeśli wartość sporu przekracza kwotę 20 000 zł, stosuje się stawkę 5%. Przykładowo od 1 mln złotych będzie to aż 50 000 zł. W zależności od rodzaju procesu, opłaty należy wnieść częściowo lub w całości.

Najważniejszym aktem prawnym jest tutaj Ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z 28 lipca 2005 roku (z późniejszymi zmianami). Z dokumentem możesz zapoznać się na przykład na tej stronie.

Dodatkowe koszty sądowe, z którymi musisz się liczyć

Wyżej wymienione koszty to jednak nie wszystko. W zależności od stopnia skomplikowania sprawy, wartości sporu, liczby świadków do przesłuchania, lokalizacji sądu względem siedziby firmy i miejsca zamieszkania, kwoty mogą być wielokrotnie wyższe. Wynika to z konieczności:

• skorzystania z pomocy adwokata,
• pokrycia kosztów dojazdu, noclegów i utraconych zarobków nie tylko własnych, ale również świadków w procesie oraz ewentualnych pełnomocników, o ile na takowych się zdecydujesz,
• kosztów przeprowadzenia postępowania dowodowego.

Sąd arbitrażowy, czyli polubowne załatwienie sprawy

Mając na uwadze czasochłonność oraz koszty postępowania, które należy ponieść, by stanąć przez tradycyjnym sądem, strony mają do wyboru jeszcze jedną opcję: sąd arbitrażowy, inaczej zwany polubownym. To stosunkowo mało znana instytucja, która jednak w części przypadków pozwala uniknąć procesu.

Podstawową różnicą w metodzie działania sądu rejonowego a arbitrażowego jest to, że nie odbywa się rozprawa. Rozstrzygnięcie następuje po dogłębnej analizie zgromadzonych dokumentów. Arbitraż jest tańszy i szybszy od tradycyjnych spraw, które mogą ciągnąć się latami.

Od czego zależy tempo pracy sądu i czas oczekiwania na proces sądowy?

Głównie od stopnia skomplikowania sprawy (objętości dokumentów przedłożonych wraz z pozwem) oraz jego typu. Zanim sprawa trafi na wokandę, trzeba bowiem zgromadzić wszystkie niezbędne dane, przesłuchać świadków czy zapoznać się ze stanowiskiem obu stron.

Wyróżniamy następujące rodzaje postępowań:

• cywilne,
• karne,
• administracyjnosądowe,
• egzekucyjne,
• o wykroczenia.

Znaczenie ma również instancja sądu (sąd rejonowy, sąd okręgowy, sąd apelacyjny) oraz jego lokalizacja. W Polsce działa (stan na połowę lipca 2021 roku) 318 sądów rejonowych, 46 okręgowych i zaledwie 11 apelacyjnych. Z kolei jeśli chodzi o instytucje arbitrażowe, ich lista jest zmienna: w Polsce działają stałe sądy polubowne oraz sądy powoływane do rozstrzygnięcia poszczególnego sporu ad hoc (funkcjonują do czasu rozstrzygnięcia konfliktu).

Wykroczenia siłą rzeczy wymagają od sądu innego zaangażowania, niż przestępstwa gospodarcze, w których w grę wchodzą miliony. Nie powinno być dla nikogo zaskoczeniem, iż sądy w największych miastach są obłożone licznymi sprawami, a to wydłuża czas oczekiwania na wyznaczenie kolejnych rozpraw, a tym samym dochodzenie swoich racji. Przyjmuje się, że minimalny czas oczekiwania na rozprawę to 3 miesiące. W skrajnych przypadkach może to trwać ponad rok.

Zakończony proces sądowy a odwołania i apelacje

Dzień zakończenia procesu jest z reguły długo wyczekiwany przez obie strony. Bywa jednak, że ogłoszenie wyroku nie satysfakcjonuje jednej lub obydwu stron procesu. Wówczas mają one prawo do odwołania oraz złożenia apelacji. Słowem wyjaśnienia, apelacja służy zaskarżeniu merytorycznego orzeczenia sądu pierwszej instancji. Prawidłowo wniesiona skutkuje wstrzymaniem uprawomocnienia się wyroku do czasu rozpoznania sprawy w sądzie drugiej instancji. Do złożenia apelacji należy się dobrze przygotować, gdyż od wyroku można się odwołać tylko raz.

W życiu bywa różnie. Z pewnością jednak nie mając naprawdę istotnych przesłanek, nie ma sensu decydować się na proces sądowy. Należy w pierwszej kolejności próbować innych form polubownego załatwienia sprawy – począwszy od mediacji, a na ugodzie skończywszy. Czasem samo wspomnienie o zamiarze skierowania sprawy do sądu może podziałać na tyle skutecznie, że skłóconym uda się zakończyć spór bez ingerencji osób trzecich.